Wykaz skrótów / 15

Wstęp / 21

Część I

Rozdział I
Pojęcie alternatywnego rozwiązywania sporów (Michał Araszkiewicz, Krzysztof Płeszka) / 45
1. Wprowadzenie / 45
2. Pojęcia i analiza pojęciowa w prawoznawstwie / 48
3. Pojęcie alternatywnych metod rozwiązywania sporów w literaturze przedmiotu / 58
4. Rekonstrukcja pojęcia alternatywnego rozwiązywania sporów / 68
5. Konflikty, sprawy i spory / 89
6. Alternatywność / 106
7. Pojęcie rozwiązywania i rozwiązania konfliktów, sporów i spraw / 129
8. Wnioski / 157

Część II

Rozdział II
Alternatywne metody rozwiązywania sporów ze szczególnym uwzględnieniem mediacji – postępowanie cywilne (Radosław Flejszar, Katarzyna Gajda ‑Roszczynialska) / 163
1. Uwag i wstępne – ogólne rozważania na temat efektywności różnych metod ADR / 163
1.1. Pojęcie ADR a pojęcie mediacji w teorii postępowania cywilnego /163
1.2. Pojęcie ADR a mediacja w badaniach empirycznych / 172
2. Analiza przyczyn oraz sposobu wprowadzenia instytucji ADR do postępowania cywilnego / 174
3. Polski model mediacji w sprawach cywilnych (z uwzględnieniem rozwiązań obowiązujących przed 1 stycznia 2016 r.) / 176
4. Projektowane i wprowadzone zmiany regulacji prawnych dotyczących mediacji w sprawach cywilnych / 197
4.1. Uwagi ogólne / 197
4.2. Propozycje zawarte w projekcie Komisji Kodyfikacyjnej / 198
4.3. Zmiany stanu prawnego wprowadzone w zakresie mediacji z dniem 1 stycznia 2016 r. / 202
4.3.1. Uwag i ogólne / 202
4.3.2. Obowiązki sądu, stron i mediatora w odniesieniu do mediacji i postępowania mediacyjnego / 203
4.3.3. Aspekty ekonomiczne mediacji – zachęty i koszty / 218
4.3.4. Aspekty organizacyjne dotyczące mediacji / 222
4.3.5. Podsumowanie / 230
5. Analiza komparatystyczna, mająca na celu ukazanie polskich regulacji na tle rozwiązań prawnych stosowanych w innych krajach / 230
6. Aspekt europejski – analiza aktów wspólnotowych w danej gałęzi prawa / 239
7. Analiza przeszkód w rozwoju metod alternatywnych w postępowaniu cywilnym i wskazanie proponowanych zmian legislacyjnych / 248
8. Wpływ funkcjonowania alternatywnych metod rozwiązywania sporów na ustawowe uregulowanie tych metod / 254

Rozdział III
Alternatywne metody rozwiązywania sporów karnych i ich miejsce w systemie prawa (Dobrosława Szumiło‑Kulczycka) / 258
1. Zagadnienia wstępne / 258
2. Źródła idei sprawiedliwości naprawczej w sprawach karnych / 259
3. Założenia idei sprawiedliwości naprawczej / 263
4. Granice stosowania alternatywnych metod rozwiązywania sporów w sprawach karnych / 268
5. Metody alternatywnego rozwiązywania konfliktów prawnokarnych / 271
6. Sprawiedliwość naprawcza w prawie i dokumentach międzynarodowych / 276
Wprowadzenie idei sprawiedliwości naprawczej do polskiego prawa karnego / 281
8. Mediacja i zakres jej zastosowania w świetle kodeksu postępowania karnego / 282
9. Zasady prowadzenia mediacji w sprawach karnych / 291
10. Zasada bezstronności i neutralności mediatora / 294
11. Wymagania co do osoby mediatora / 295
12. Przebieg postępowania mediacyjnego / 296
13. Alternatywne metody rozwiązywania i rozstrzygania spraw karnych w praktyce / 302

Rozdział IV
Alternatywne metody rozwiązywania sporów w postępowaniu administracyjnym i sądowoadministracyjnym (Kamil Klonowski) / 305
1. Wstęp / 305
2. Zakres przedmiotowy badań / 308
3. Ugoda administracyjna / 309
4. Mediacja w postępowaniu sądowoadministracyjnym / 321
4.1. Przyczyny wprowadzenia mediacji / 321
4.2. Zadania sądów administracyjnych / 323
4.3. Uruchomienie mediacji / 327
4.4. Istota mediacji / 329
4.5. Przebieg mediacji / 332
4.6. Zakończenie mediacji / 335
4.7. Skarga na działania organu podjęte w wyniku mediacji / 341
4.8. Ocena mediacji / 344
5. Rozwiązania funkcjonujące w innych systemach prawnych / 346
5.1. Republika Federalna Niemiec / 346
5.2. Francja / 349
5.3. Wielka Brytania / 354
6. Podsumowanie / 358

Rozdział V
Online Dispute Resolution (Karolina Mania) / 360
1. Wstęp / 360
1.1. Uwagi wprowadzające / 360
1.2. Pojęcie i definicja Online Dispute Resolution / 363
1.3. Uwarunkowania technologiczne stosowania Online Dispute Resolution / 366
2. Mediacje i arbitraż online jako przykłady implementacji technik ODR / 368
2.1. Uwagi wprowadzające / 368
2.2. Mediacje online / 369
2.2.1. Charakterystyka mediacji online / 369
2.2.2. Mediacja w prawie europejskim / 371
2.2.3. Dopuszczalność mediacji online w prawie polskim / 372
2.3. Arbitraż online / 375
2.3.1. Arbitraż a ADR / 375
2.3.2. Charakterystyka arbitrażu online na przykładzie sporów domenowych / 377
2.3.3. Arbitraż w prawie europejskim / 380
2.3.4. Dopuszczalność arbitrażu online w prawie polskim / 381
3. ODR w przypadku sporów konsumenckich / 383
3.1. Uwagi wprowadzające / 383
3.2. Charakterystyka ODR w przypadku sporów konsumenckich / 384
3.3. Dyrektywa 2013/11/UE w sprawie ADR w sporach konsumenckich i rozporządzenie nr 524/2013 w sprawie ODR w sporach konsumenckich / 386
4. Zakończenie / 389

Część III

Rozdział VI
Założenia badań empirycznych zrealizowanych w ramach projektu pt. „Mediacja i inne alternatywne metody rozwiązywania sporów w polskim systemie prawnym – teoria i praktyka” (Mateusz Pękala) / 395

Rozdział VII
Opinie ekspertów de lege lata i de lege ferenda na temat regulacji prawnej mediacji cywilnej (Tomasz Cyrol) / 406
1. Wprowadzenie / 406
2. Opinie de lege lata / 408
3. Uwagi de lege ferenda / 410
4. Mediacja obligatoryjna / 410
5. Koszty mediacji i wynagrodzenia mediatorów / 412
6. Mediacja w budynku sądu, a także w trakcie przerwy w posiedzeniu / 414
7. Zasady promowania mediacji / 415
8. Zasady funkcjonowania mediatorów i ośrodków mediacji / 416
9. Pozostałe uwagi de lege ferenda / 420
10. Zakończenie / 421

Rozdział VIII
Mediacja w sprawach karnych w praktyce wymiaru sprawiedliwości (Paweł Czarnecki) / 422
1. Wprowadzenie / 422
2. Mediacja de lege lata / 424
3. Praktyka stosowania aktualnie obowiązujących regulacji? / 425
4. Postulaty de lege ferenda / 427
5. Mediacja obligatoryjna / 428
6. Koszty mediacji i wynagrodzenia mediatorów / 430
7. Mediacja w budynku sądu / 432
8. Mediacja w trakcie przerwy w rozprawie / 434
9. Obowiązek informowania stron o mediacji / 436
10. Możliwość obligatoryjnego kierowania sprawy do mediacji w postępowaniu przygotowawczym / 438
11. Umorzenie restytucyjne (konsensualne) z art. 59a k.k. / 439
12. Mediacja jako kolejna instytucja procesowa realizująca założenia idei sprawiedliwości naprawczej / 441
13. Mediacja w postępowaniu w sprawach o wykroczeniach / 443
14. Mediacja w postępowaniu wykonawczym / 444
15. Zakończenie / 446

Rozdział IX
Opinie ekspertów na temat barier instytucjonalnych oraz promocji mediacji w środowiskach prawniczych (Mariola Hacia‑Groticka, Paweł Czarnecki) / 449
1. Wprowadzenie / 449
2. Poszczególne bariery instytucjonalne / 450
2.1. Uwagi wprowadzające / 450
2.2. Nadmierne obciążenie sądów liczbą rozpatrywanych spraw karnych i cywilnych / 451
2.3. Brak znajomości zasad prowadzenia mediacji / 452
2.4. Zasady oceny pracy sędziów i rola sprawozdawczości / 454
2.5. Brak selekcji spraw pod kątem możliwości zastosowania mediacji / 463
2.6. Stereotypy w instytucjach stosujących mediację / 465
3. Znaczenie działań promujących rozwój mediacji / 467
3.1. Uwagi wprowadzające / 467
3.2. Zainteresowanie mediacją w środowiskach prawniczych / 468
3.3. Podmioty podejmujące działania promujące mediację / 469
3.4. Edukacja dla studentów prawa i aplikantów w zakresie mediacji / 472
4. Konkluzje / 474

Rozdział X
Doświadczenia prawników i mediatorów w stosowaniu mediacji. Perspektywa empiryczna (Małgorzata Roszkowska, Daria Wójcik) / 478
1. Wprowadzenie / 478
2. Doświadczenia sędziów w stosowaniu mediacji / 479
3. Mediacja w praktyce prokuratorskiej / 481
4. Doświadczenia pełnomocników w stosowaniu mediacji / 483
5. Mediatorzy i ich doświadczenia z mediacją / 484
6. Zakończenie / 486

Rozdział XI
Dobry mediator – czyli kto? Kwalifikacje zawodowe mediatorów w świetle opinii ekspertów (Mateusz Pękala) / 488
1. Wstęp / 488
2. Wiedza i umiejętności mediatora godnego zaufania / 489
3. W trosce o wysoką jakość usług mediacyjnych / 496
4. Zakończenie / 501

Rozdział XII
Opinie ekspertów na temat zasad funkcjonowania ośrodków mediacyjnych oraz zasad sprawowania nadzoru nad nimi (Grzegorz Frączek) / 503
1. Wstęp / 503
2. Zasady funkcjonowania ośrodków mediacyjnych / 504
3. Nadzór nad ośrodkami mediacyjnymi / 507
4. Zakończenie / 510

Rozdział XIII
Opinie ekspertów na temat zasad prowadzenia list mediatorów (Anna Bicz) / 511
1. Wstęp / 511
2. Podmiot odpowiedzialny za prowadzenie list mediatorów / 512
3. Zawartość list mediatorów / 516

Rozdział XIV
Strategie prowadzenia mediacji. Opinie prawników i mediatorów (Małgorzata Roszkowska, Daria Wójcik) / 520

Rozdział XV
Czynniki kształtujące społeczne postawy wobec mediacji – analiza opinii ekspertów (Mateusz Pękala) / 526
1. Wstęp / 526
2. Ogólny poziom świadomości prawnej obywateli a rozwój mediacji / 528
3. Społeczny wizerunek wymiaru sprawiedliwości a rozwój mediacji / 530
4. Bariery społeczno-kulturowe w rozwoju mediacji / 532
5. Rola wcześniejszych doświadczeń w kontaktach z instytucjami prawnymi / 537
6. Zakończenie / 539

Rozdział XVI
Mediacja w społeczeństwie. Poszukiwanie „dobrych praktyk” w upowszechnianiu mediacji (Małgorzata Roszkowska, Daria Wójcik) / 541
1. Wprowadzenie / 541
2. Upowszechnianie mediacji w społeczeństwie w świetle badań jakościowych / 543
2.1. Działania na rzecz promocji mediacji / 543
2.2. Aktorzy działań promujących mediację / 548
2.3. Mediacja i środki masowego przekazu / 553
2.4. Edukacja na rzecz mediacji / 554
3. Podsumowanie, czyli poszukiwanie „dobrych praktyk” / 557

Rozdział XVII
Co Polki i Polacy sądzą na temat mediacji sądowej? Perspektywa badań społecznych (Janina Czapska, Krzysztof Kasparek) / 561
1. Mediacja sądowa – perspektywa badań społecznych / 561
1.1. Nie tylko eksperci/praktycy / 561
1.2. Metodologia badań / 562
1.2.1. Uwagi wprowadzające / 562
1.2.2. Badanie sondażowe / 562
1.2.3. Badanie eksperymentalne / 564
2. Stosunek Polaków do sądu i mediacji sądowej / 568
2.1. Stosunek Polaków do sądów / 568
2.2. Oczekiwania wobec sądu / 568
2.3. Zaufanie i dostępność sądów / 570
2.4. Oczekiwania wobec mediacji i jej przebiegu – wybrane aspekty / 572
2.4.1. Uwagi wprowadzające / 572
2.4.2. Miejsce, w którym powinna obywać się mediacja / 573
2.4.3. Mediacja jako obowiązkowy element rozprawy sądowej / 574
2.4.4. Oczekiwania względem kwalifikacji i umiejętności mediatorów / 575
3. Bariery w korzystaniu z mediacji sądowej przez obywateli / 578
3.1. Brak wiedzy na temat mediacji sądowej w polskim społeczeństwie / 578
3.1.1. Uwagi wprowadzające / 578
3.1.2. Samoocena stanu wiedzy na temat mediacji sądowej / 579
3.1.3. Społeczna percepcja mediacji / 580
3.1.4. Fałszywe przekonania na temat mediacji / 582
3.1.5. Zrozumienie definicji mediacji sądowej / 583
3.1.6. Podsumowanie / 585
3.2. Odmienne oceny potencjału mediacyjnego wybranych typów konfliktów / 587
3.2.1. Uwagi wprowadzające / 587
3.2.2. Nie chęć Polaków do rozwiązania spraw na drodze sądowej / 587
3.2.3. Konflikty z osobami bliskimi i sąsiadami / 589
3.2.4. Konflikty konsumenckie / 591
3.2.5. Konflikty w sprawach związanych z użyciem przemocy i kradzieżą / 593
3.2.6. „Sąd powinien” vs „ja chciałbym” – czy osoby postulujące ogólnie szersze wykorzystywanie mediacji zastosowałyby ją osobiście? / 595
3.2.7. Podsumowanie / 597
3.3. Stosunek do mediacji a wybrane cechy indywidualne / 598
3.3.1. Gotowość do mediacji a stosunek do sądów (badania sondażowe) / 598
3.3.2. Czy istnieje zestaw cech związanych z preferowaniem mediacji jako metody rozwiązywania konfliktów (badania eksperymentalne)? / 600
3.3.3. Opis uzyskanych wyników modelu / 601
3.4. Podsumowanie i dalsze kierunki badań / 603

Rozdział XVIII
Opinie ekspertów na temat barier w rozwoju mediacji w Policji (Joanna Stojer‑Polańska) / 606
1. Wstęp / 606
2. Przyczyny niestosowania mediacji przez Policję / 608
3. Potencjalny zakres stosowania mediacji przez Policję / 612
4. Przekazywanie wiedzy w przedmiocie mediacji / 614
5. Wiedza funkcjonariuszy Policji na temat mediacji / 616
6. Koszty mediacji i miejsce jej prowadzenia / 617
7. Współpraca ze środowiskiem mediatorów / 619
8. Zakończenie / 620

Rozdział XIX
Opinie ekspertów na temat barier w rozwoju mediacji w polskim postępowaniu sądowoadministracyjnym (Maksymilian Szeląg‑Dylewski) / 623
1. Wstęp / 623
2. Ogólne opinie ekspertów na temat aktualnego stanu rozwoju mediacji / 624
3. Bariery w rozwoju mediacji / 627
3.1. Bariery związane z regulacją prawną i postulaty reform / 627
3.2. Bariery związane z organizacją wymiaru sprawiedliwości / 637
3.3. Bariery społeczno-kulturowe / 639
4. Mediatorzy – sposób regulacji, wymagania / 641
5. Doświadczenia w korzystaniu z mediacji jako instytucji procesowej / 644
6. Doświadczenia i opinie w zakresie promocji mediacji / 648
7. Zalety i wady mediacji / 651
8. Mediacja z ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi na tle przepisów innych ustaw / 652
9. Perspektywy rozwoju mediacji / 653
10. Zakończenie / 654

Rozdział XX
Trójkąt mediacyjny. Właściwe rozwiązywanie sporów? (Janina Czapska) / 656
1. Założenia i metody / 6562. Jak regulować mediację: prawo – samoregulacja (samorząd mediatorów) czy rynek? / 662
2.1. Uwag i wprowadzające / 662
2.2. Status mediatora / 667
2.3. Ośrodki mediacyjne / 670
2.4. Obligatoryjna mediacja / 672
3. Edukacja w zakresie mediacji / 673
3.1. Edukacja obywatelska? / 673
3.2. Edukowanie mediatorów / 677
3.3. Promocja mediacji. Rola mediów / 679
4. Obywatele najsłabszym ogniwem procesu mediacyjnego? / 682
5. Stan badań empirycznych nad mediacją / 691
6. Przyszłość mediacji / 695

Bibliografia / 701

Indeks / 729

O Autorach / 735