Powszechna historia państwa i prawa

Profesor Michał Sczaniecki (1910–1977) |26

Słowo wstępne |33

Słowo do wydania dziesiątego |35

Z przedmowy Autora |36

Część I
PAŃSTWO W STAROŻYTNOŚCI

1. Plan wykładu |39

Rozdział I
Despotie wschodnie |40
2. Rys historyczny |40
3. Źródła prawa w despotiach wschodnich. Kodeks Hammurabiego |41
4. Charakterystyka despotii wschodnich |42

Rozdział II
Starożytne państwa śródziemnomorskie |43
I. Rys historyczny |43
5. Wprowadzenie |43
II. Pogląd na rozwój Sparty |44
6. Stosunki gospodarcze i społeczne |44
7. Ustrój państwa |45
III. Pogląd na rozwój Aten |45
8. Stosunki gospodarcze i społeczne |45
9. Ustrój państwa |47
IV. Źródła prawa |49
10. Źródła prawa greckiego |49
V. Charakterystyka starożytnych państw śródziemnomorskich |49
11. Cechy wyróżniające |49

Rozdział III
Rzym w okresie cesarstwa |51
I. Pogląd na rozwój formy państwa i na rozwój terytorialny Rzymu |51
12. Rozwój formy państwa |51
13. Rozwój terytorialny państwa rzymskiego |54
II. Stosunki gospodarcze i społeczne |54
14. Podstawy gospodarcze |54
15. Ustrój społeczny |56
III. Ustrój państwa w okresie pryncypatu |58
16. Powstanie pryncypatu i jego struktura |58
17. Dalszy rozwój władzy cesarskiej i upadek znaczenia Senatu |60
IV. Ustrój państwa w okresie dominatu |61
18. Władza cesarska |61
19. Podziały imperium |62
20. Zarząd centralny państwa |62
21. Zarząd lokalny |63
22. Sądownictwo |64
23. Skarbowość |65
24. Wojskowość |65
25. Państwo a chrześcijaństwo |66
26. Początki organizacji kościelnej |68
V. Źródła prawa rzymskiego |68
27. Wprowadzenie |68
28. Laicyzacja prawa i jego racjonalizacja |69
29. Tendencje do upowszechnienia i jednolitości prawa (ius gentium a ius civile) |70
30. Rozwój rzeczowego zakresu prawa (ius honorarium a ius civile) |70
31. Źródła powstania prawa |71
32. Ustawy |72
33. Działalność prawotwórcza pretorów |72
34. Działalność prawotwórcza prawników rzymskich |73
35. Konstytucje cesarskie i kodyfikacje |73

Rozdział IV
Organizacje społeczne i polityczne ludów germańskich i słowiańskich |75
I. Ludy germańskie |75
36. Okres plemienny |75
37. Powstanie państw szczepowych |77
38. Główne państwa szczepowe |77
II. Ludy słowiańskie |79
39. Organizacje społeczne i polityczne |79
Charakterystyka państw szczepowych germańskich i słowiańskich |80
III. Problem wpływów państwa rzymskiego na rozwój państwa w średniowieczu |80
41. Istota zagadnienia |80

Część II
PAŃSTWO W EPOCE FEUDALIZMU

Rozdział V
Państwo frankońskie |84
I. Rys historyczny |84
42. Rozwój terytorialny |84
43. Okres panowania Merowingów |85
44. Okres panowania Karolingów |86
II. Ustrój gospodarczy i społeczny |86
45. Ogólne warunki gospodarcze |86
46. Rozwój wielkiej własności ziemskiej |87
47. Organizacja wielkiej własności |88
48. Immunitet. Powstanie władztwa gruntowego |88
49. Stosunki społeczne |89
50. Wasalstwo i beneficjum |90
III. Ustrój państwa |92
51. Charakter patrymonialny królestwa |92
52. Podziały państwa i następstwo tronu |93
53. Zakres władzy królewskiej |93
54. Godność cesarska |95
55. Organa centralne |96
56. Zarząd lokalny |97
57. Sądownictwo i proces |98
58. Wojskowość |102
59. Skarbowość |102
IV. Źródła prawa| 102
60. Zasada osobowości prawa |102
61. Ustawodawstwo królewskie (kapitularze) |103
62. Dokumenty praktyki |104
63. Spisy prawa rzymskiego (Leges Romanae Barbarorum) |104
64. Spisy prawa germańskiego (Leges Barbarorum) |104
V. Charakterystyka państwa frankońskiego i jego znaczenie dla rozwoju państwa i prawa w Europie Zachodniej |105
65. Istotne elementy problemu |105
66. Ogólne znaczenie historyczne państwa frankońskiego |106

Rozdział VI
Ogólne zagadnienia państwa feudalnego |107
67. Stosunek poddańczy |107
68. Feudalizm a ustrój lenny |108
69. Kontrakt lenny |108
70. Hierarchia lenna |111
71. Własność feudalna |114
72. Miasta |115
73. Stany społeczne |116
74. Przywileje i nierówność prawa |116
75. Ustrój monarchiczny |117
76. Formy państwa feudalnego |117

Rozdział VII
Francja w okresie rozdrobnienia feudalnego (X–XIII w.) |119
I. Rys historyczny |119
77. Objęcie tronu przez Kapetyngów |119
78. Geografia polityczna Francji |120
79. Rozrost domeny królewskiej |120
II. Stosunki gospodarcze i społeczne |121
80. Ogólny rozwój gospodarczy |121
81. Powstanie stanu szlacheckiego |122
82. Powstanie stanu duchownego |123
83. Powstanie miast |124
84. Trzy typy miast francuskich |124
85. Gildie i cechy |125
86. Powstanie stanu mieszczańskiego |126
87. Położenie ludności wiejskiej |127
88. Powstanie społeczeństwa stanowego |128
III. Ustrój państwa |129
89. Struktura terytorialna monarchii |129
90. Podstawy władzy królewskiej |129
91. Król – najwyższy zwierzchnik lenny |130
92. Król – strażnik pokoju. Zwalczanie wojen prywatnych |131
93. Król – najwyższy sędzia |132
94. Utrwalenie się dziedziczności tronu |134
95. Organa centralne |135
96. Zarząd lokalny |136
IV. Źródła prawa |137
97. Powstanie terytorialnego prawa zwyczajowego i jego rozdrobnienie |137
98. Podział Francji na kraje prawa zwyczajowego i kraje prawa pisanego |138
99. Spisy prawa zwyczajowego |139
100. Renesans nauki prawa rzymskiego |139
101. Powstanie i rozwój prawa kanonicznego |141
102. Nauczanie prawa na uniwersytetach |141
V. Charakterystyka okresu |142
103. Główne cechy wyróżniające |142

Rozdział VIII
Francja w okresie monarchii stanowej (XIV–XV w.) |144
I. Rys historyczny |144
104. Ramy terytorialne zjednoczonej monarchii |144
105. Główne wydarzenia historyczne |145
II. Stosunki gospodarcze i społeczne |146
106. Ogólny rozwój gospodarczy |146
107. Społeczeństwo stanowe |146
III. Ustrój państwa |147
108. Zmiana charakteru władzy królewskiej |147
109. Legiści |148
110. Następstwo tronu |149
111. Zasada niepodzielności domeny. Apanaże |150
112. Stany Generalne |151
113. Stany Prowincjonalne |153
114. Parlament| 154
115. Wojskowość i skarbowość |155
116. Zarząd lokalny |156
IV. Źródła prawa |156
117. Zjawiska najistotniejsze |156
V. Charakterystyka okresu |157
118. Główne cechy wyróżniające |157

Rozdział IX
Niemcy w okresie monarchii wczesnofeudalnej (wiek X – połowa XIII w.) |159
I. Rys historyczny |159
119. Główne wydarzenia historyczne |159
120. Ramy terytorialne |160
II. Stosunki gospodarcze i społeczne |161
121. Ogólny rozwój gospodarczy |161
122. Powstanie stanu szlacheckiego |161
123. Książęta szczepowi i terytorialni |162
124. Ministeriałowie |163
125. Ludność wiejska |163
126. Powstanie miast i ich rozwój |164
127. Ustrój miast |165
128. Mieszczaństwo |166
129. Powstanie społeczeństwa stanowego |166
III. Ustrój państwa |167
130. Królestwo Niemieckie a cesarstwo |167
131. Władza królewska |169
132. Upadek księstw szczepowych. Początki księstw terytorialnych |170
133. Następstwo tronu |170
134. Problem przymusu lennego |171
135. Stosunek państwa do Kościoła |172
136. Zarząd centralny państwa |173
137. Zarząd lokalny |174
IV. Źródła prawa |175
138. Ogólny rozwój prawa |175
139. Prawo ziemskie |175
140. Prawo miejskie |176
141. Prawo lenne, dworskie i górnicze |177
V. Charakterystyka okresu |178
142. Główne cechy wyróżniające |178

Rozdział X
Niemcy w okresie rozdrobnienia feudalnego i kształtowania się monarchii stanowych (od połowy XIII w. do końca XV w.) |179
I. Rys historyczny |179
143. Główne wydarzenia |179
144. Geografia polityczna |180
II. Stosunki gospodarcze i społeczne |182
145. Ogólny rozwój gospodarczy |182
146. Szlachta |182
147. Ludność wiejska |183
148. Miasta i mieszczaństwo |183
III. Ustrój państwa |184
A. Ustrój Rzeszy |184
149. Władza królewska |184
150. Następstwo tronu |185
151. Organa centralne |186
152. Sądownictwo |187
B. Władztwa terytorialne |187
153. Rozwój zwierzchnictwa terytorialnego |187
154. Organa centralne |189
155. Związki miast. Hanza |191
IV. Źródła prawa |192
156. Zjawiska najistotniejsze |192
V. Charakterystyka okresu |192
157. Główne cechy wyróżniające |192

Rozdział XI
Anglia w okresie monarchii wczesnofeudalnej i monarchii stanowej (XI–XV w.) |194
I. Rys historyczny |194
158. Anglia w starożytności |194
159. Państwo anglosaskie i jego podbój przez Normandów w 1066 r. |195
160. Antagonizm angielsko-francuski |196
161. Rzut oka na ewolucję ustrojową Anglii |197
II. Stosunki gospodarcze i społeczne |198
162. Ogólne warunki gospodarcze |198
163. Ustrój lenny angielski i jego specyficzne cechy |198
164. Feudałowie |200
165. Ludność wiejska |201
166. Miasta i mieszczanie |202
III. Ustrój państwa |203
167. Władza królewska |203
168. Państwo a Kościół |205
169. Następstwo tronu |205
170. Urzędy nadworne |206
171. Rada Królewska |206
172. Wielka Karta Wolności z 1215 r. |208
173. Początki Parlamentu |210
174. Skład Parlamentu |210
175. Uprawnienia Parlamentu |212
176. Charakterystyczne cechy średniowiecznego parlamentaryzmu angielskiego |213
177. Zarząd lokalny |214
178. Początki samorządu lokalnego |215
179. Sądownictwo |216
180. Sądy przysięgłych |217
IV. Źródła prawa |218
181. Powstanie systemu common law i systemu equity |218
182. Źródła poznania prawa |220
V. Charakterystyka okresu |221
183. Główne cechy wyróżniające |221

Rozdział XII
Państwo kijowskie w okresie monarchii wczesnofeudalnej (X–XI w.) |223
I. Rys historyczny |223
184. Powstanie państwa ruskiego |223
185. Problem wpływów normańskich na powstanie państwa |224
186. Rozwój państwa kijowskiego  |225
II. Stosunki gospodarcze i społeczne |226
187. Ogólne warunki gospodarcze  |226
188. Ugruntowanie się stosunków feudalnych |226
189. Struktura społeczna |227
III. Ustrój państwa |228
190. Władza wielkoksiążęca |228
191. Następstwo tronu i podziały państwa |228
192. Zarząd państwa |229
IV. Źródła prawa |230
193. Układy rusko-bizantyńskie z X w. |230
194. Ruska Prawda |231
V. Charakterystyka okresu |232
195. Główne cechy wyróżniające  |232

Rozdział XIII
Ruś w okresie rozdrobnienia feudalnego (XII–XV w.) |233
I. Rys historyczny |233
196. Rozdrobnienie i przebieg zjednoczenia ziem ruskich |233
II. Stosunki gospodarcze i społeczne |234
197. Ogólny rozwój gospodarczy |234
198. Feudałowie |235
199. Ludność wiejska |236
200. Miasta i mieszczanie |237
III. Ustrój państwa |237
201. Rola wielkich książąt moskiewskich w zjednoczeniu państwa |237
202. Zarząd Wielkiego Księstwa Moskiewskiego |238
203. Ustrój republik Nowogrodu i Pskowa |239
IV. Charakterystyka okresu  |240
204. Główne cechy wyróżniające |240

Rozdział XIV
Rosja w okresie monarchii stanowej (od XVI w. do połowy XVII w.) |241
I. Rys historyczny |241
205. Rosja za ostatnich Rurykowiczów |241
206. Kryzys monarchii w początku XVII w. |242
II. Stosunki gospodarcze i społeczne |242
207. Ogólny rozwój gospodarczy |242
208. Bojarowie |243
209. Ludność wiejska |244
210. Miasta i mieszczaństwo |245
III. Ustrój państwa |245
211. Władza carska |245
212. Duma Bojarska |246
213. Sobór Ziemski |246
214. Prikazy |247
215. Zarząd lokalny. Samorząd gubny i ziemski |247
IV. Źródła prawa |248
216. Najważniejsze zbiory prawa |248
V. Charakterystyka okresu |249
217. Główne cechy wyróżniające |249

Rozdział XV
Charakterystyka państwa feudalnego w dobie poprzedzającej pojawienie się monarchii absolutnej |250
218. Wprowadzenie |250
I. Monarchia wczesnofeudalna |251
219. Ogólne ujęcie syntetyczne |251
II. Rozdrobnienie feudalne |253
220. Ogólne ujęcie syntetyczne |253
III. Monarchia stanowa |257
221. Ogólne ujęcie syntetyczne |257
IV. Pojawienie się monarchii absolutnej |261
222. Ustalenia wstępne |261

Rozdział XVI
Francja w okresie monarchii absolutnej (XVI–XVIII w.) |262
I. Rys historyczny |262
223. Monarchia absolutna i jej kryzys w XVI w. |262
224. Kryzys monarchii w XVII w. i rządy Ludwika XIV |263
225. Zmierzch i kryzys monarchii w XVIII w. |263
226. Ramy terytorialne |264
II. Stosunki gospodarcze i społeczne |265
A. Stosunki gospodarcze |265
227. Akumulacja kapitałów |265
228. Merkantylizm i polityka merkantylna |266
229. Fizjokratyzm |267
B. Stosunki społeczne |268
230. Charakter podziałów społecznych |268
231. Duchowieństwo |269
232. Szlachta |269
233. Mieszczaństwo |271
234. Ludność wiejska  |272
III. Ustrój państwa |274
A. Król i władza królewska |274
235. Zakres władzy królewskiej |274
236. Uzasadnienie władzy absolutnej |275
237. Prawa fundamentalne monarchii |277
238. Prawa i aspiracje polityczne Parlamentów |278
B. Organa centralne |279
239. Urzędy ministerialne |279
240. Rady Królewskie |282
241. Stany Generalne |283
C. Zarząd lokalny |84
242. Cechy podstawowe |284
D. Skarbowość |285
243. Charakterystyka ogólna  |285
E. Sądownictwo |286
244. Wprowadzenie |286
245. Sądownictwo królewskie delegowane |287
246. Sądownictwo królewskie zastrzeżone  |288
F. Stosunek państwa do wyznań  |289
247. Państwo a Kościół katolicki  |289
248. Położenie prawne protestantów |291
249. Położenie prawne Żydów |292
IV. Źródła prawa |293
250. Rozwój prawa zwyczajowego i wpływ prawa rzymskiego |293
251. Ustawodawstwo królewskie |294
V. Charakterystyka okresu |295
252. Główne cechy wyróżniające |295

Rozdział XVII
Niemcy w wiekach XVI–XVIII |297

I. Rys historyczny |297
253. Geografia polityczna Niemiec |297
254. Wzrost władzy książąt terytorialnych |299
II. Stosunki gospodarcze i społeczne |300
255. Stosunki gospodarcze |300
256. Szlachta |301
257. Duchowieństwo |303
258. Mieszczaństwo |303
259. Ludność wiejska |303
III. Ustrój państwa |305
A. Rzesza |305
260. Charakter prawny Rzeszy |305
261. Władza cesarska |306
262. Organa Rzeszy |306
263. Sejm Rzeszy  |307
264. Sąd Kameralny Rzeszy |308
265. Stosunek państwa do wyznań |309
B. Terytoria Rzeszy |311
266. Charakter prawny i ustrój terytoriów Rzeszy |311
C. Monarchia brandenbursko-pruska |313
267. Rozwój terytorialny monarchii i powstanie królestwa Prus |313
268. Organa centralne |313
269. Organa lokalne  |315
270. Absolutyzm oświecony |315
D. Monarchia Habsburgów  |316
271. Powstanie monarchii Habsburgów |316
272. Organa centralne |317
273. Organa lokalne  |318
274. Charakterystyka monarchii habsburskiej |318
IV. Źródła prawa |319
275. Problem recepcji prawa rzymskiego |319
276. Przyczyny ekspansji prawa rzymskiego w średniowieczu |319
277. Sposób przeprowadzenia recepcji |320
278. Rozmiary recepcji prawa rzymskiego w Niemczech |322
279. Ekspansja prawa rzymskiego w Europie |322
280. Carolina |323
281. Kodyfikacje XVIII w. |325
282. Kodyfikacje prawa cywilnego |326
283. Kodyfikacje prawa karnego |326
V. Charakterystyka formy państwa |327
284. Główne cechy wyróżniające |327

Rozdział XVIII
Anglia w okresie monarchii absolutnej (od XVI do połowy XVII w.) |328
I. Rys historyczny |32
285. Wprowadzenie |328
II. Stosunki gospodarcze i społeczne |329
286. Początki kapitalizmu |329
287. Rozwój kapitalizmu w rolnictwie |329
288. Rozwój kapitalizmu w przemyśle |331
289. Rozwój kapitalizmu w handlu |331
290. Rozwój stosunków społecznych |332
III. Ustrój państwa |332
291. Władza królewska i Parlament |332
292. Organa centralne |333
293. Stosunek do wyznań |334
IV. Charakterystyka okresu |335
294. Główne cechy wyróżniające |335

Rozdział XIX
Rosja w okresie monarchii absolutnej od połowy XVII w. do XVIII w. |336
I. Rys historyczny |336
295. Wprowadzenie |336
II. Stosunki gospodarcze i społeczne |337
296. Reformy gospodarcze Piotra I |337
297. Szlachta |338
298. Mieszczaństwo |339
299. Ludność wiejska |340
III. Ustrój państwa |340
300. Władza cesarska |340
301. Organa centralne |341
302. Zarząd lokalny |342
303. Wojskowość |343
IV. Źródła prawa |343
304. Zjawiska najistotniejsze |343
V. Charakterystyka okresu |344
305. Główne cechy wyróżniające |344

Rozdział XX
Charakterystyka feudalnej monarchii absolutnej |345
306. Ogólne ujęcie syntetyczne |345
307. Prawidłowości rozwoju państwa w epoce feudalizmu  |348

Część III
PAŃSTWO W EPOCE KAPITALIZMU

308. Plan wykładu |351

Rozdział XXI
Anglia w XVII i XVIII w. (do 1832 r.) |352
I. Rys historyczny |352
309. Podział na okresy |352\
310. Rozwój stosunków gospodarczych i społecznych |352
311. Rozwój terytorialny. Kolonie |354
II. Przemiany ustrojowe w XVII w. |356
A. Okres panowania Stuartów (1603–1648) |356
312. Opozycja Parlamentu. Petycja prawa |356
313. Długi Parlament. Ustawy z 1641 r. |357
B. Okres Republiki (1648–1660) |357
314. Ścieranie się sił i programów politycznych |357
315. Ustrój Republiki w latach 1649–1653 |359
316. Ustrój Republiki w latach 1653–1660 |359
C. Okres Restauracji Stuartów (1660–1688) |360
317. Rządy Karola II. Habeas Corpus Act |360
318. Rządy Jakuba II. Druga „chwalebna” rewolucja |362
III. Powstanie rządów parlamentarnych i gabinetowych (1689–1832) |362
A. Ustrój Anglii na przełomie XVII i XVIII w. |362
319. Rządy dynastii orańskiej i hanowerskiej |362
320. Bill o prawach z 1689 r. |363
321. Ustawa sukcesyjna z 1701 r. |363
322. Charakterystyka przemian ustrojowych |364
B. Powstanie rządów parlamentarnych |365
323. Odpowiedzialność prawna a odpowiedzialność polityczna ministrów |365
324. Powstanie gabinetu. Zasada nieodpowiedzialności króla |366
325. Odpowiedzialność solidarna, czyli gabinetowa, ministrów |367
326. Mechanizm rządów parlamentarnych |367
IV. Konstytucja angielska |369
327. Konstytucja w znaczeniu formalnym i materialnym |369
328. Materialny charakter konstytucji angielskiej  |369
329. Wpływ wzoru konstytucji angielskiej na inne kraje |371
330. Potrzeba reformy ustrojowej w XIX w. |372

Rozdział XXII
Powstanie Stanów Zjednoczonych Ameryki i ich konstytucja z 1787 r. |374
I. Kolonie angielskie w Ameryce Północnej i ich walka o niepodległość  |374
331. Powstanie kolonii angielskich w Ameryce |374
332. Ustrój kolonii i ich stosunek do metropolii |374
333. Przebieg wojny o niepodległość (1775–1783) |375
II. Stany Zjednoczone jako konfederacja |376
334. I i II Kongres Kontynentalny i Deklaracja niepodległości |376
335. Przyjęcie Artykułów Konfederacji |376
336. Konstytucje stanowe i uchwalenie konstytucji federalnej |377
III. Konstytucja federalna z 1787 r. |377
337. Konstytucja z 1787 r. – pierwszą konstytucją pisaną  |377
338. Charakter konstytucji jako konstytucji federalnej  |378
339. Realizacja zasady trójpodziału władzy  |379
340. Gwarancje praw obywatelskich |381
341. Perspektywy rozwoju konstytucji amerykańskiej w XIX i XX w. |381
342. Wpływ konstytucji Stanów Zjednoczonych na rozwój konstytucjonalizmu światowego |382

Rozdział XXIII
Francja w dobie rewolucji i dyktatury napoleońskiej (1789–1814) |383
I. Ogólne wprowadzenie |383
343. Przyczyny rewolucji francuskiej  |383
344. Kryzys monarchii absolutnej w latach 1770–1789 |384
345. Podział na okresy |385
II. Okres monarchii ograniczonej (1789–1792) |386
A. I Konstytuanta |386
346. Zwołanie Stanów Generalnych w 1789 r. |386
347. Powstanie I Konstytuanty i jej prace |387
348. Deklaracja praw człowieka i obywatela |388
349. Uchwały w sprawie likwidacji feudalizmu |390
350. Reformy zarządu terytorialnego |392
351. Reformy sądownictwa |393
352. Unormowanie stosunków wyznaniowych |394
B. Zasady konstytucji z 1791 r. |395
353. Ogólne zasady konstytucji |395
354. Wprowadzenie konstytucji w życie |397
355. Ogólna ocena działalności Konstytuanty |397
III. Okres rządów Konwentu (1792–1793) |398
356. Zebranie się Konwentu i proklamowanie republiki |398
357. Walka żyrondystów z jakobinami |399
IV. Okres dyktatury jakobińskiej (1793–1794) |399
358. Konstytucja jakobińska z 1793 r. |399
359. Dyktatura jakobińska |400
V. Okres Dyrektoriatu (1794/1795–1799) |402
360. Konstytucja dyrektorialna z 1795 r. |402
361. Rządy Dyrektoriatu |403
VI. Okres dyktatury napoleońskiej (1799–1814) |404
A. Ustrój państwa – organa centralne |404
362. Konsulat i cesarstwo |404
363. Konstytucja konsularna z 1799 r. |405
364. Praktyka konstytucyjna i zmiany konstytucji |407
365. Cesarstwo Francuskie |407
B. Reformy wewnętrzne |408
366. Reformy zarządu terytorialnego |408
367. Reorganizacja sądownictwa |410
368. Unormowanie stosunków między państwem a Kościołem |410
C. Kodyfikacje napoleońskie |411
369. Wpływ teorii prawa natury na rozwój prawa i kodyfikacji |411
370. Kodeks cywilny |412
371. Inne kodeksy |413
372. Rozwój prawa sądowego w wiekach XIX i XX |414
373. Światowe znaczenie kodyfikacji napoleońskiej |415

Rozdział XXIV
Perspektywy rozwoju państwa po kongresie wiedeńskim |417
374. Reakcja feudalna po upadku Napoleona |417
I. Znaczenie doświadczeń z przełomu XVIII i XIX w. dla rozwoju nowoczesnego konstytucjonalizmu |418
375. Podstawowe założenia programowe konstytucjonalizmu |418
376. Problem udziału obywateli w prawach politycznych |419
377. Władza ustawodawcza |420
378. Władza wykonawcza |421
379. Stosunek władzy ustawodawczej do wykonawczej |421
380. Władza sądowa i sądownictwo |422
381. Zarząd terytorialny |423
382. Problem kodyfikacji prawa |424
II. Główne linie rozwoju historycznego w XIX i XX w. |424
383. Rozwój gospodarczy |424
384. Rozwój społeczny |425
385. Rozwój polityczny |427
386. Rozwój instytucji państwowych i prawnych |428

Rozdział XXV
Francja w XIX i XX w. (od 1814 r.) |429
387. Podział na okresy |429
I. Okres Restauracji Burbonów (1814–1830) |429
388. Powrót Burbonów na tron francuski|429
389. Karta konstytucyjna z 1814 r. |430
390. Znaczenie konstytucji z 1814 r. dla dziejów konstytucjonalizmu światowego |431
391. Praktyka konstytucyjna i upadek Burbonów |432
II. Okres Monarchii Lipcowej (1830–1848) |433
392. Konstytucja z 1830 r. i ustrój Monarchii Lipcowej |433
393. Kryzys i upadek Monarchii Lipcowej |434
III. Okres II Republiki (1848–1852) |435
394. Rewolucja społeczna 1848 r. |435
395. Konstytucja z 1848 r. |436
396. Praktyka konstytucyjna II Republiki i jej upadek |437
IV. Okres II Cesarstwa (1852–1870) |438
397. Konstytucja II Cesarstwa  |438
398. Praktyka konstytucyjna II Cesarstwa |438
399. Stosunki wewnętrzne za II Cesarstwa i jego upadek |439
V. Początki III Republiki i Komuna Paryska |441
400. Francja w czasie wojny 1870 r. |441
401. Komuna Paryska |441
402. Spór o republikę |443
VI. Okres III Republiki (1870/1875–1940) |445
A. Konstytucja z 1875 r. |445
403. Ustawy konstytucyjne |445
404. Główne zasady konstytucji |445
B. Praktyka konstytucyjna III Republiki |447
405. Wzrost znaczenia władzy ustawodawczej |447
406. Próby wzmocnienia władzy wykonawczej  |449
407. Znaczenie ustroju III Republiki dla dziejów parlamentaryzmu światowego |450
C. Administracja |450
408. Rozwój administracji – Rada Stanu |450
409. Państwo a Kościół |452
410. Rozwój prawa administracyjnego |452
VII. Okres II wojny światowej (1940–1946) |454
411. Powstanie dwóch rządów tymczasowych |454
412. Rząd w Vichy |454
413. Od Komitetu Wolnej Francji do Rządu Tymczasowego |455
VIII. Okres IV i V Republiki |456
414. Narodziny IV Republiki |456
415. IV Republika i jej upadek |456
416. V Republika |457

Rozdział XXVI
Niemcy w XIX i XX w. |459
417. Rys historyczny i plan wykładu |459
418. Podział na okresy |460
I. Związek Reński (1806–1813) |460
419. Upadek I Rzeszy i powstanie Związku Reńskiego |460
420. Ustrój Niemiec w okresie Związku Reńskiego |460
II. Związek Niemiecki (1815–1866) |462
421. Powstanie i ustrój Związku Niemieckiego |462
422. Ustrój państw skonfederowanych |463
423. Walka Prus i Austrii o hegemonię w Niemczech |463
424. Sejm frankfurcki 1848 r. i upadek Związku Niemieckiego w 1866 r. |464
III. Związek Północnoniemiecki (1867–1871) |465
425. Przejście od konfederacji do federacji |465
IV. II Rzesza Niemiecka (1871–1918) |466
426. Powstanie II Rzeszy |466
427. Stosunki gospodarcze i społeczne w Niemczech na przełomie XIX i XX w. |466
428. Konstytucja z 1871 r. |467
429. Praktyka konstytucyjna II Rzeszy |468
430. Rozwój ustawodawstwa II Rzeszy |469
431. Rozwój władzy wykonawczej |470
432. Rola Prus w II Rzeszy  |470
433. Kodyfikacje – od partykularyzmu do prawa ogólnoniemieckiego |471
434. Od teorii prawa natury do pozytywizmu prawniczego. Kodeks cywilny – BGB |473
V. Republika Weimarska (1919–1933/1945) i III Rzesza Niemiecka (1933–1945) |474
435. Powstanie Republiki Weimarskiej |474
436. Konstytucja weimarska z 1919 r. |475
437. Praktyka konstytucyjna w latach 1919–1933 |477
438. III Rzesza hitlerowska (1933–1945) |477
439. Losy państwowe Niemiec po II wojnie światowej |478

Rozdział XXVII Prusy w XIX i XX w. |479
I. Prusy w pierwszej połowie XIX w. |479
440. Kontynuacja monarchii absolutnej |479
441. Reformy Steina i Hardenberga |480
442. Reformy wiejskie |481
443. Reformy zarządu terytorialnego |481
II. Konstytucyjna monarchia pruska (1850–1918) |482
444. Konstytucja z 1850 r. |482
445. Administracja terytorialna i samorząd |484
446. Kodyfikacje pruskie |485

Rozdział XXVIII
Austria w XIX i XX w. |487
I. Cesarstwo Austriackie (1804–1867) |487
447. Rys historyczny |487
448. Kryzys monarchii w 1848 r. |488
449. Kryzys monarchii w latach sześćdziesiątych XIX w. |488
II. Monarchia Austro-Węgierska (1867–1918) |490
450. Unia realna Austrii z Węgrami |490
451. Zasady konstytucji austriackiej |491
452. Zarząd terytorialny. Autonomia i samorząd |493
453. Kodyfikacje austriackie |494
454. Losy państwowe Austrii po I wojnie światowej |495

Rozdział XXIX
Wielka Brytania w XIX i XX w. |496
I. Rys historyczny |496
455. Wprowadzenie |496
456. Problem irlandzki |497
457. Kolonie i dominia |497
458. Brytyjska Wspólnota Narodów |498
II. Stosunki gospodarcze i społeczne |500
459. Rozwój kapitalizmu |500
III. Ustrój państwa |501
460. Król |501
461. Parlament. Izba Gmin |502
462. Parlament. Izba Lordów |504
463. Rząd. Gabinet |506
464. Rozwój rządów parlamentarnych |508
465. Sądownictwo |509
466. Zarząd terytorialny. Samorząd |511
IV. Rozwój angielskiego systemu prawnego |512
467. Charakterystyka angielskiego systemu prawnego |512
468. Common law a ustawodawstwo i kodyfikacja prawa |514

Rozdział XXX
Stany Zjednoczone Ameryki w XIX i XX w. |516
I. Rys historyczny |516
469. Stosunki gospodarcze i społeczne |516
470. System dwupartyjny |517
471. Rozwój praktyki konstytucyjnej |518
II. Rozwój ustroju federacji |519
472. Władza ustawodawcza. Izba Reprezentantów |519
473. Władza ustawodawcza. Senat |520
474. Władza wykonawcza. Prezydent |521
475. Organy wykonawcze. Sekretarze stanu |522
476. Stosunek między władzą ustawodawczą a wykonawczą |523
477. Sądownictwo |525
III. Ustrój poszczególnych stanów |527
478. Ogólne ujęcie syntetyczne |527
IV. Rozwój amerykańskiego systemu prawnego |529
479. System common law amerykański a angielski |529

Rozdział XXXI
Rosja w XIX i XX w. – do Rewolucji Październikowej |532
480. Podział na okresy |532
I. Lata 1801–1905 |533
A. Rozwój gospodarczy i społeczny |533
481. Rozwój kapitalizmu |533
482. Ustrój społeczny |534
483. Reformy wiejskie |535
484. Reformy społeczne i polityczne |536
B. Ustrój państwa |538
485. Cesarz i organa centralne |538
486. Zarząd terytorialny |539
487. Sądownictwo |541
488. Wojskowość  |543
C. Kodyfikacje |543
489. Swod Zakonow i późniejsze kodyfikacje  |543
D. Problem autonomii w krajach przyłączonych do imperium |546
490. Położenie Królestwa Polskiego i Finlandii w cesarstwie |546
491. Charakterystyka ustroju Rosji w wieku XIX |547
II. Lata 1905–1917 |548
A. Okres od rewolucji 1905 r. do rewolucji lutowej 1917 r. |548
492. Duma bułyginowska. Manifest październikowy  |548
493. Ścieranie się stronnictw politycznych |549
494. Konstytucja z 1906 r.
495. I i II Duma |551
496. Reakcja stołypinowska. III Duma |551
497. IV Duma i wybuch I wojny światowej |552
B. Od rewolucji lutowej do rewolucji październikowej |553
498. Rewolucja lutowa |553
499. Rząd Tymczasowy |553
500. Rady Delegatów Robotniczych, Chłopskich i Żołnierskich  |554

Rozdział XXXII
Charakterystyka rozwoju państwa epoki kapitalizmu  |555
I. Podstawy społeczne |555
501. Układ sił społecznych |555
II. Podstawy prawne. Konstytucjonalizm |556
502. Główne elementy zagadnienia | 556
III. Główne założenia programowe demokracji parlamentarnej |559
503. Teoria suwerenności ludu |559
504. Konstytucyjne gwarancje praw obywatelskich |559
505. Teoria podziału władzy |561
IV. Zasady prawa wyborczego |561
506. Różne systemy wyborcze |561
507. Zasada powszechności wyborów |562
508. Zasada równości wyborów |564
509. Zasada tajności, bezpośredniości i proporcjonalności wyborów |564
V. Władza ustawodawcza |565
510. Jednoizbowość a dwuizbowość  |565
VI. Władza wykonawcza. Głowa państwa |568
511. Monarchia a republika  |568
VII. Władza wykonawcza. Organa centralne |570
512. Ministrowie i ministerstwa |570
513. Rząd. Gabinet ministrów |571
VIII. Stosunek między władzą wykonawczą a ustawodawczą |572
514. Różne typy odpowiedzialności organów wykonawczych |572
515. System rządów parlamentarnych i rola partii politycznych |573
516. Wpływ władzy wykonawczej na władzę ustawodawczą |576
IX. Administracja terytorialna i samorząd |577
517. Założenia organizacji zarządu terytorialnego |577
518. Samorząd w Anglii i na kontynencie |578
519. Samorząd a autonomia |580
X. Władza sądowa. Sądownictwo |580
520. Niezawisłość sądownictwa |580
521. Sądownictwo powszechne |581
522. Sądownictwo administracyjne |582
XI. Problemy suwerenności państwowej |584
523. Suwerenność państwa a problem narodowy |584
524. Państwa złożone  |585
525. Federalizm a decentralizacja |586
526. Tendencje federalistyczne w organizacji współżycia międzynarodowego |587
527. Stosunki między państwem suwerennym a Kościołem |588
XII. Ewolucja prawa |589
528. Rozwój prawa publicznego – wewnętrznego i międzynarodowego |589
529. Powstanie i rozwój prawa administracyjnego |590
530. Kodyfikacje. Rozwój ustawodawstwa i nowych gałęzi prawa  |592
531. Od szkoły prawa natury do pozytywizmu prawniczego  |593
532. Pojęcie praworządności. Państwo prawne |594
533. Wielkie rodziny prawa |595
XIII. Problemy ogólne ewolucji państwa w epoce kapitalizmu |595
534. Kryterium ewolucji od monarchii do republiki |595
535. Kryterium stopnia realizacji liberalnych postulatów demokracji |596
536. Kryzys liberalnych podstaw państwa u schyłku XIX w. |598
537. Faszyzm |599
538. Nurt przemian w kierunku nowej koncepcji państwa dobrobytu |601
539. Rozwój systemu ustrojowego kapitalizmu w krajach Trzeciego Świata |602

Nota bibliograficzna |604

Indeks rzeczowy |613