Wprowadzenie do filozofii prawa

Celem niniejszej pracy nie jest przedstawienie historycznego rozwoju filozofii prawa. Staram się w niej zarysować stanowiska i szkoły filozoficzne, zakładając, że czytelnik posiada już ogólną wiedzę na temat historii filozofii i potrzebuje obecnie bardziej wyspecjalizowanej wiedzy dotyczącej związków prawa i filozofii.

Praca ta jest adresowana przede wszystkim do studentów prawa. Zakładam przy tym, że przeszli oni już podstawowy kurs filozofii i logiki, choć nie przesądzam, że ich wiedza z tych dziedzin jest dobrze ugruntowana – stąd rozległe czasami rozważania, przypominające niektóre wykłady z filozofii.

Podręcznik ten w dużym stopniu jest skierowany również do studentów filozofii. Ze względu na ich braki w wiedzy z zakresu prawoznawstwa, pozwalam sobie w wielu miejscach na dostarczenie informacji niezbędnych do zrozumienia mechanizmów prawa, przede wszystkim pozytywnego.

Mam nadzieję, że przedstawiona książka zainteresuje również prawników‑praktyków, którzy zastanawiają się nad istotą prawa i wartościami, które ono reprezentuje. Jednocześnie warto podkreślić, że niniejszy podręcznik koncentruje się przede wszystkim na dwóch klasycznych problemach filozofii prawa: co to jest prawo i jak jest ono poznawane; mniej tu natomiast rozważań na temat aksjologii prawa, choć z natury rzeczy jest ona obecna we wszystkich wątkach filozofii prawa. Nie podkreślam jednak specjalnie odrębności tej problematyki. W tym sensie podręcznik przedstawia dość tradycyjne spojrzenie na filozofię prawa.

Nietradycyjny charakter ma zawarta w nim propozycja, aby dostrzec w filozofii prawa dwie perspektywy jej uprawiania. Pierwsza jest spojrzeniem od filozofii – czyli, najczęściej, od wielkich systemów filozoficznych – ku prawu. Jest to perspektywa typowa dla filozofów niekoniecznie będących prawnikami. Drugi styl uprawiania filozofii prawa stanowi ogólna refleksja nad prawem, która rozpoczyna się od zawodowego namysłu prawników nad zjawiskami prawnymi. Okazuje się, że ograniczenie myśli prawniczej tylko do kręgu rozważań prowadzonych w poszczególnych dogmatykach (np. w nauce prawa cywilnego, karnego, konstytucyjnego itd.) jest niewystarczające dla zrozumienia prawa i dla jego prawidłowego stosowania. Refleksja filozoficzna te „zawodowe” problemy prawne z trudem potrafi uchwycić.

Prawo jest jedynym systemem normatywnym, który ma własną obsługę zawodową. Właśnie wspólnota prawników wytworzyła swoistą filozofię prawa, budowaną od prawa czy problemów prawniczych ku filozofii. Zwłaszcza w krajach anglosaskich odrębność tak uprawianej filozofii prawa zaznacza się silnie.W związku z powyższym niniejsza praca składa się z dwóch części. Pierwsza z nich poświęcona jest drodze od filozofii ku prawu, druga przedstawia filozofię prawa budowaną przez samych prawników, podążających w swej refleksji od prawa ku filozofii.

Nasze rozważania zaczniemy właśnie od wyjaśnienia roli filozofii w różnych kulturach prawnych.