Zasady sporządzania oświadczenia woli spadkodawcy (testamentu) z punktu widzenia prawa spadkowego
Rolą prawa spadkowego jest przede wszystkim określenie zakresu uprawnień podlegających dziedziczeniu oraz praw i obowiązków wchodzących w skład spadku. Prawo spadkowe reguluje również dwa podstawowe sposoby nabywania praw spadkowych, czyli dziedziczenia ustawowego i testamentowego, określając również zasady sporządzania poszczególnych rodzajów testamentu.
Czym jest prawo spadkowe?
Prawo spadkowe jest działem prawa cywilnego zajmującym się zasadami przejścia praw i obowiązków majątkowych po śmierci osoby, która za życia była ich podmiotem. Mówiąc wprost, przedmiotem prawa spadkowego są zasady nabywania praw i obowiązków wynikających z dziedziczenia, w tym także przedmiot dziedziczenia, osoby mające prawo do dziedziczenia, a także osoby nabywające prawo do spadku w sposób inny niż poprzez dziedziczenie. Prawo spadkowe zajmuje się dziedziczeniem nie tylko korzyści wynikających ze spadku (np. praw własności do majątku), ale też m. in. odpowiedzialnością za wszelkie długi spadkowe.
Przepisy tworzące prawo spadkowe znaleźć można w wielu aktach prawnych dotyczących poszczególnych gałęzi prawa. Występują zarówno w aktach prawnych prawa materialnego, jak i prawa procesowego (np. w Prawie o notariacie lub w Prawie bankowym). Większa ich część znajduje się jednak w dwóch podstawowych aktach prawnych, którymi są: Kodeks cywilny oraz Kodeks postępowania cywilnego.
Czym różni się dziedziczenie ustawowe od spadkowego?
Wspomniane akty prawne zawierają wytyczne na temat sposobów nabywania praw spadkowych. Według nich do dziedziczenia może dojść bądź to w drodze dziedziczenia ustawowego, bądź też dziedziczenia testamentowego. Może się jednak zdarzyć i tak, że do dziedziczenia tego samego spadku dojdzie w zarówno w drodze dziedziczenia ustawowego, jak i testamentowego. Czym różnią się oba te sposoby?
Dziedziczenie ustawowe jest dziedziczeniem z mocy obowiązującego prawa, dochodzi do niego automatycznie, bez woli lub ingerencji spadkodawcy. Przepisy prawa spadkowego jasno określają, kto i w jakiej kolejności może dochodzić swojego prawa do spadku po bliższych lub dalszych krewnych, a także po osobach niespokrewnionych. Do dziedziczenia testamentowego dochodzi z kolei fakultatywnie, na zasadach określonych przez przepisy prawa spadkowego, które regulują zasady sporządzania i odwoływania testamentów, a także określają rodzaje uznawanych przez prawo oświadczeń woli spadkowej.
Jakie są zasady sporządzania testamentu zwykłego?
Oświadczenie woli spadkowej, czyli inaczej testament, jest oświadczeniem sporządzanym na wypadek śmierci spadkodawcy. Prawo spadkowe rozróżnia dwa główne rodzaje testamentów, którymi są: testamenty zwykłe oraz testamenty szczególne.
Testamentami zwykłymi nazywamy oświadczenia woli spadkodawcy sporządzonymi przez dowolną osobę posiadającą zdolność do czynności prawnej. O ważności takiego testamentu nie decyduje czas pomiędzy jego sporządzeniem a otwarciem.
Do grupy testamentów zwykłych zaliczamy testamenty holograficzne, testamenty notarialne oraz allograficzne. Podstawową różnicą pomiędzy poszczególnymi formami testamentu zwykłego jest osoba je sporządzająca. W przypadku testamentów holograficznych mamy do czynienia z oświadczeniami woli sporządzonymi własnoręcznie przez spadkodawcę. Musi być to testament spisany ręcznie na papierze i poświadczony własnoręcznie złożonym podpisem oraz opatrzony datą. Aby testament holograficzny był ważny, nie musi być sporządzany w obecności świadków i może być przechowywany w domu.
Testament notarialny sporządzany jest w obecności notariusza i przyjmuje formę aktu notarialnego. Po jego sporządzeniu odczytywany jest przez notariusza lub osobę przez niego wskazaną, a następnie poświadczany własnoręcznym podpisem notariusza i spadkodawcy.
Testament allograficzny sporządzany jest przez osobę inną niż notariusz czy spadkodawca, jednak aby był ważny, musi być sporządzony przez osobę urzędową. Zgodnie z Kodeksem cywilnym osobą taką może być np. wójt, burmistrz, sekretarz powiatu lub gminy, a także kierownik urzędu stanu cywilnego.
W jakich sytuacjach prawo dopuszcza sporządzenie testamentu szczególnego?
Do grupy testamentów szczególnych zaliczamy oświadczenia woli sporządzone w wyjątkowych okolicznościach, a ich cecha charakterystyczną jest ważność ograniczona w czasie. Do testamentów tych zaliczamy testamenty ustne, testamenty podróżne oraz testamenty wojskowe.
Testament ustny wymaga wyrażenia ostatniej woli w obecności co najmniej trzech świadków w okolicznościach pozwalających sądzić, że:
- istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo
- wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione
Podobnie jest w przypadku testamentu wojskowego, który również jest ustnym oświadczeniem woli spadkodawcy, wypowiadanym w obecności sędziego wojskowego lub co najmniej dwóch świadków. Dopuszczalne prawem formy testamentu wojskowego zostały szczegółowo opisane w § 3 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 stycznia 1965 r. w sprawie testamentów wojskowych (Dz.U. z 1965 r. Nr 7, poz. 38).
Testament podróżny jest z kolei testamentem spisywanym na statku morskim lub powietrznym przez dowódcę statku lub jego zastępcę; w obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.
