Prawo do użycia broni przez podmioty uprawnione. Co mówi na ten temat art. 47 Ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej?

Na temat prawa do użycia broni w Polsce krąży wiele mitów, z których większość określa obowiązujące u nas przepisy, jako szczególnie utrudniające użycie tego najbardziej skutkowego przymusu bezpośredniego. A jak jest w rzeczywistości? W rzeczywistości prawo do użycia broni przez podmioty do tego uprawnione jest u nas bardzo silnie ograniczone, jednak ograniczenia te mieszczą się w europejskiej normie. Dowodem na to jest m. in. art. 47 Ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej.

Jakie zagadnienia reguluje Ustawa o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej?

Ustawa z dnia 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz. U. z 2019 r. poz. 2418.) w artykule 1 określa wyraźnie, co wchodzi w zakres jej regulacji. Znajdziemy tam więc informację o tym, iż poszczególne przepisy tej ustawy obejmują:

środki przymusu bezpośredniego używane lub wykorzystywane przez uprawnionych, o których mowa w art. 2 podmioty uprawnione do używania i wykorzystywania środków przymusu bezpośredniego i broni palnej;
przypadki używania lub wykorzystywania środków przymusu bezpośredniego i broni palnej;
zasady używania lub wykorzystywania środków przymusu bezpośredniego i broni palnej;
postępowanie przed użyciem lub wykorzystaniem środków przymusu bezpośredniego i broni palnej i po ich użyciu lub wykorzystaniu;
dokumentowanie użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego i broni palnej.

Już sam zakres regulacji pokazuje więc dość wyraźnie, iż rzeczona ustawa nie dotyczy przypadków użycia broni palnej w ramach tzw. obrony koniecznej czy różnego typu zdarzeń obejmujących podmioty nieposiadające ustawowego prawa do noszenia i używania broni palnej, czy też do stosowania przymusu bezpośredniego. A czym jest ów przymus bezpośredni?

Definicja tego środka zapobiegawczego różni się w zależności od tego, dla jakiego organu jest ona sporządzana. I tak np. w materiałach dydaktycznych Zakładu Służby Prewencyjnej Centrum Szkolenia Policji w Legionowie, przymus bezpośredni definiowany jest jako presja wywierana bezpośrednio na osobę (powodowanie bólu fizycznego oraz dyskomfortu psychicznego), powodująca konieczność jej działania wbrew swojej woli (np. zgodnie z prawnym poleceniem) [1]. Nieco inaczej przymus bezpośredni określany jest w Ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U. z 2020 r. poz. 685) oraz w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 21 grudnia 2018 r. w sprawie stosowania przymusu bezpośredniego wobec osoby z zaburzeniami psychicznymi (Dz.U. z 2018 r. poz. 2459). Z obu tych aktów prawnych można sporządzić syntezę tego pojęcia, rozumianą jako sposób na:

przytrzymanie,
przymusowe podanie leków,
unieruchomienie,
izolację.

Dla przymusu bezpośredniego z użyciem broni palnej trafniejszą wydaje się być definicja zaczerpnięta z materiałów szkoleniowych policji, z zastrzeżeniem iż broń palna stanowi środek – według słów nadkomisarza Dariusza Lorantego – najbardziej skutkowy, a więc jego użycie może zakończyć się śmiercią osoby, wobec której przymus bezpośredni został zastosowany.

Kto według omawianej ustawy uprawniony jest do wykorzystywania środków przymusu bezpośredniego z użyciem broni palnej?

Ustawa o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej dokładnie wymienia wszystkie podmioty, które zgodnie z jej przepisami posiadają uprawnienie do używania i wykorzystywania środków przymusu bezpośredniego, w tym również broni palnej. Zgodnie z treścią art. 2 tejże ustawy, podmiotami tymi są:

funkcjonariusze Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego;
funkcjonariusze Agencji Wywiadu;
funkcjonariusze Służby Ochrony Państwa;
funkcjonariusze Służby Celno-Skarbowej;
funkcjonariusze Centralnego Biura Antykorupcyjnego;
strażnicy Państwowej Straży Łowieckiej;
strażnicy Państwowej Straży Rybackiej;
funkcjonariusze Policji;
funkcjonariusze i żołnierze Służby Kontrwywiadu Wojskowego;
funkcjonariusze Służby Więziennej;
funkcjonariusze i żołnierze Służby Wywiadu Wojskowego;
strażnicy straży gminnych (miejskich);
funkcjonariusze Straży Granicznej;
strażnicy Straży Leśnej;
funkcjonariusze Straży Marszałkowskiej;
funkcjonariusze straży ochrony kolei;
funkcjonariusze Straży Parku;
żołnierze Żandarmerii Wojskowej lub wojskowych organów porządkowych;
pracownicy ochrony uprawnieni do użycia lub wykorzystania środków przymusu bezpośredniego lub broni palnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz. U. z 2018 r. poz. 2142 i 2245 oraz z 2019 r. poz. 1495);
inspektorzy Inspekcji Transportu Drogowego.

Członkowie służby porządkowej (mowa o nich w ustawie z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 2171), a także pracownicy zakładów poprawczych, schronisk dla nieletnich, czy młodzieżowych ośrodków wychowawczych mają wprawdzie prawo do stosowania przymusu bezpośredniego, jednak nie są uprawnieni do używania w tym celu broni palnej.

A w jakich sytuacjach uprawnione do tego podmioty mogą używać broni palnej? To precyzuje z kolei art. 45, art. 46 oraz art. 47 omawianej ustawy.

W jakich sytuacjach podmioty uprawnione przez Ustawę mogą użyć broni palnej?

Przywoływany tu już nadkomisarz Dariusz Loranty z Krajowego Stowarzyszenia Negocjatorów, na jednym z prowadzonych przez siebie wykładów dotyczących zasad użycia broni palnej, wspomniał o niepisanej, a obowiązującej w naszym kraju zasadzie „Nie strzelamy do złodziei”. Zasada ta ma na celu przypominać podmiotom uprawnionym o tym, w jakich sytuacjach użycie broni palnej nie jest dozwolone i że zwykła kradzież nie jest zamachem na życie i zdrowie, ani zamachem na mienie znacznej wartości, mającym dla pokrzywdzonego konsekwencje zdrowotne.

Kiedy, wobec tego, uprawnione do tego podmioty, mogą użyć broni palnej? Art. 47 Ustawa o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej, określający działania uzasadniające wykorzystanie broni palnej, mówi wyraźnie, iż:

Broń palną można wykorzystać w przypadku konieczności podjęcia co najmniej jednego z następujących działań:

zatrzymanie pojazdu, jeżeli jego działanie zagraża życiu lub zdrowiu uprawnionego lub innej osoby lub stwarza zagrożenie dla ważnych obiektów, urządzeń lub obszarów;
pokonanie przeszkody:
uniemożliwiającej lub utrudniającej ujęcie osoby albo ratowanie życia lub zdrowia uprawnionego, innej osoby lub ratowanie mienia,
w przypadku naruszenia porządku lub bezpieczeństwa publicznego przez osobę pozbawioną wolności, zatrzymaną lub umieszczoną w strzeżonym ośrodku albo areszcie w celu wydalenia;
zaalarmowanie lub wezwanie pomocy;
neutralizacja przedmiotów lub urządzeń mogących stwarzać niebezpieczeństwo wybuchu, powodujących jednocześnie bezpośrednie zagrożenie zdrowia lub życia uprawnionego lub innej osoby;
unieszkodliwienie zwierzęcia, którego zachowanie zagraża bezpośrednio życiu lub zdrowiu uprawnionego lub innej osoby;
oddanie strzału ostrzegawczego;
zniszczenia lub unieruchomienia bezzałogowego statku powietrznego, w przypadkach określonych w ustawie z dnia 3 lipca 2002 r. – Prawo lotnicze (Dz. U. z 2019 r. poz. 1580 i 1495).

Dodać należy, iż bardzo podobne ograniczenie podmiotów uprawnionych do stosowania przymusu bezpośredniego z użyciem broni palnej obowiązują również w Niemczech i tam także doskonale znana jest zasada powstrzymywania się przed zastosowaniem tego najbardziej skutkowego środka w przypadku, gdy nie jest zagrożone zdrowie, życie lub mienie o znacznej wartości, którego utrata może przynieść konsekwencje zdrowotne dla pokrzywdzonego.

[1] Leszek Dyduch • Krzysztof Świerczewski • Wojciech Biedrzycki „ Użycie lub wykorzystanie środków przymusu bezpośredniego przez policjantów”, Legionowo 2014