Prawa konsumenta w Polsce. Kogo dotyczą i gdzie należy szukać regulujących je przepisów?

Wraz z rozwojem światowej gospodarki i zwiększaniem się dostępu do towarów i usług, wzrastała również potrzeba uregulowania prawnego relacji na linii konsument-przedsiębiorca. Regulacji tych każde państwo dokonuje samodzielnie, przyjmując system aktów prawnych zabezpieczających zdrowotne i ekonomiczne interesy konsumentów i określających tzw. prawa konsumenta. Jak system ten wygląda w Polsce? Jakich zmian w przepisach dotyczących praw konsumentów możemy się spodziewać w najbliższym czasie?

Przepisy konsumenckie w Polsce. Które akty prawne zawierają przepisy zabezpieczające interesy konsumentów?

Polska, jak każde państwo Unii Europejskiej, posiada zwarty system aktów prawnych mających na celu zabezpieczenie zdrowotnych oraz ekonomicznych interesów wszystkich konsumentów. Obowiązek ich przestrzegania spoczywa na każdym przedsiębiorcy, a za ich łamanie grożą określone sankcje prawne.

Za zdecydowanie najważniejszy w naszym kraju akt prawny obejmujący swymi przepisami prawa konsumentów należy uznać Konstytucję Rzeczpospolitej Polskiej (Dz. U. z 1997 Nr 78, poz. 483.). Artykuł 76 Konstytucji stanowi, iż: władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony określa ustawa.

Co ciekawe, bardzo podobne sformułowanie znalazło się również w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, który w art. 169 ust.1 mówi, iż: Dążąc do popierania interesów konsumentów i zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów, Unia przyczynia się do ochrony zdrowia, bezpieczeństwa i interesów gospodarczych konsumentów, jak również wspierania ich prawa do informacji, edukacji i organizowania się w celu zachowania ich interesów. (Dz. U. UE C 83 z 30.3.2010).

Wskazówki zamieszczone we wspomnianym wyżej artykule Konstytucji są wprowadzane w życie przez konkretne ustawy, wśród których do najważniejszych, zajmujących się relacjami wzajemnymi pomiędzy przedsiębiorcami a konsumentami i określającymi obowiązki tych pierwszych, należą:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U.2019.1145) – określająca ogólne warunki umów, zawierająca definicję konsumenta oraz uregulowania dotyczące klauzul w umowach, których konsument nie negocjuje, a jedynie przystępuje do nich lub odrzuca w całości;
Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz.U.2017.2070) – określa nieuczciwe praktyki rynkowe w działalności gospodarczej i zawodowej oraz zasady przeciwdziałania tym praktykom w interesie konsumentów i w interesie publicznym;
Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U.2019.1010) – m. in. określa niedozwolone formy reklamy;
Ustawa z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (Dz.U.2020.344) – reguluje zasady reklamowania się przedsiębiorców za pośrednictwem telefonu lub poczty elektronicznej;
Ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (Dz.U. z 2020 r. poz. 287) – regulująca kwestie prawne związane z prawami konsumenta i obowiązkami przedsiębiorcy.

Bardziej szczegółowe akty prawne zawierające przepisy określające prawa konsumenta to m. in. ustawa o kredycie konsumenckim oraz ustawa o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych.

Relacje pomiędzy przedsiębiorcą i konsumentem. Kogo i kiedy dotyczą przepisy konsumenckie?

Przepisy tworzące prawa konsumenta obejmują jedynie te relacje, które zachodzą na linii konsument-przedsiębiorca. Oznacza to, że dotyczą jedynie przedsiębiorców oraz konsumentów. Kluczem zaś w ich przypadku jest zrozumienie i ustalenie, kto jest przedsiębiorcą, a kto konsumentem. Jak definiują to polskie akty prawne?

Do kategorii przedsiębiorców w świetle polskiego prawa zaliczana jest bardzo szeroka grupa osób. Kategorię tę określają m. in.:

ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów,
prawo przedsiębiorców,
ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym.

A jak w takim razie należałoby określić konsumenta? Komu przysługuje ta szczególna ochrona gwarantowana przez polskie prawo?

Kodeks cywilny w art. 22(1) mówi wyraźnie, iż za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Dziś wiemy już, że od stycznia 2021 roku, na skutek wejścia w życia zmian w Ustawie o prawach konsumenckich i Kodeksie cywilnym, w określonych sytuacjach za konsumentów uznawana będzie również cześć przedsiębiorców. Zmiany, jakie mają wejść wówczas w życie zakładają, iż osoba fizyczna prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą będzie objęta ochroną przewidzianą dotychczas jedynie dla konsumentów w zakresie:

niedozwolonych postanowień umownych,
rękojmi za wady,
prawa odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem firmowym.

Wspomniane przepis konsumenckie miały wejść w życie z dniem 1 czerwca 2020 roku, jednak za sprawą ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Tarcza Antykryzysowa Dz.U. 2020 poz. 374), ich wprowadzenie zostało odroczone.