CSR - doskonalenie relacji społecznych w firmie

Działalność biznesową zwykle ocenia się, biorąc pod uwagę zyskowność, rentowność, skuteczność czy efektywność. Obecnie zmienia się rola współczesnych przedsiębiorstw, dlatego coraz częściej, chcąc utrzymać swoją przewagę konkurencyjną, dążą one do osiągnięcia stawianych przed nimi celów środowiskowych i społecznych.

Toczące się dyskusje na temat roli i miejsca współczesnych organizacji nastawionych na zysk w systemie społeczno-gospodarczym zwracają uwagę na kwestie odpowiedzialności, jaką ponoszą one wobec swoich interesariuszy. Podmioty gospodarcze przestały więc stanowić wyłącznie obiekty analiz ekonomicznych, a coraz częściej dostrzega się ich społeczny kontekst funkcjonowania. Koncepcja społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstwa (Corporate Social Responsibility – CSR) jest jedną z propozycji spojrzenia na firmę z perspektywy społecznej czy etycznej.

Społeczna odpowiedzialność to koncepcja, która jest także odpowiedzią firm na wzrastające niezadowolenie otoczenia zewnętrznego odnośnie do sposobu zarządzania i metod dochodzenia do pomnażania bogactwa, które nierzadko budzą wątpliwości natury moralnej. W jednym z dokumentów unijnych poświęconych społecznej odpowiedzialności jest ona definiowana jako „koncepcja, w której przedsiębiorstwa dobrowolnie decydują się wspierać działania na rzecz lepszego społeczeństwa i czystszego środowiska poprzez zarządzanie relacjami z różnorodnymi grupami interesariuszy, którzy wywierają wpływ na ich funkcjonowanie”. Natomiast w definicji unijnej z 2011 r. odpowiedzialność rozumiana jest jako „odpowiedzialność organizacji za wywierane przez siebie wpływy”. W innym ujęciu CSR to zintegrowane działania w czterech sferachfunkcjonowania przedsiębiorstwa: w sferze ekonomicznej, prawnej, etycznej i filantropijnej (dobrowolnej), które łącznie stanowią o odpowiedzialności społecznej organizacji. Wytyczne ISO 26000 określają zaś CSR jako wkład przedsiębiorstw w realizację polityki rozwoju zrównoważonego.

Społeczna odpowiedzialność jest obecnie coraz częściej postrzegana w kontekście zarządczym jako pewna filozofia działania oparta na zasadzie poszanowania interesów wszystkich podmiotów funkcjonujących w otoczeniu organizacji.

Inicjatywy podejmowane na rzecz promocji społecznej odpowiedzialności przez instytucje o znaczeniu globalnym czy europejskim są istotnym sygnałem dla firm, że prospołeczne podejście w zarządzaniu jest ważne i oczekiwane. Dostrzegane są również związki, jakie zachodzą między CSR a wynikami ekonomicznymi.

W Polsce – mimo rosnącego zainteresowania ze strony podmiotów gospodarczych wdrażaniem tej koncepcji – nadal często postrzega się ją jako działanie wizerunkowe podejmowane za pośrednictwem biernych form zaangażowania społecznego. Tymczasem traktowana jako element zarządzania strategicznego umożliwia ona uporządkowanie relacji wewnątrz organizacji oraz przyczynia się do ograniczenia przypadków działań o charakterze nieetycznym czy bezprawnym. Niniejsza praca dotyka problematyki wdrażania i rozwoju koncepcji społecznej odpowiedzialności wewnątrz przedsiębiorstwa. Aspekty zarządzania relacjami podmiotów gospodarczych z interesariuszami wewnętrznymi są często pomijane w rozważaniach o roli odpowiedzialności w praktyce zarządzania. Tymczasem odpowiednio rozumiana odpowiedzialność społeczna to przede wszystkim działanie na rzecz kluczowych interesariuszy, jakimi bez wątpienia są również członkowie organizacji. Pojawiające się w Polsce opracowania na temat omawianej koncepcji skupiają się głównie na zarządzaniu otoczeniem zewnętrznym, uwypuklając wątek zaangażowania społecznego. W pracy opisano m.in. zestaw narzędzi, jakimi mogą posługiwać się przedsiębiorstwa w promowaniu etycznych zachowań organizacyjnych. CSR jest praktyką działania oraz coraz częściej wykorzystywanym narzędziem rozwiązywania problemów, minimalizowania ryzyka i poprawy reputacji organizacji. Kodeks etyczny czy audyt etyczny służące wdrażaniu zasad etycznych w organizacji są narzędziami często wykorzystywanymi do realizacji strategii społecznej odpowiedzialności. Z tego względu w książce będzie się pojawiać, w ograniczonym zakresie, problematyka etycznego funkcjonowania przedsiębiorstwa jako wymiaru społecznej odpowiedzialności. Ze względu na tematykę i charakter pracy autorka skupi się na kwestiach związanych z zarządzaniem i nie będzie prowadzić rozważań typowych dla etyki biznesu, która stanowi głównie dyscyplinę filozoficzną. Argumentem za tym jest także fakt, że zagadnienia te są już relatywnie dobrze rozwinięte w istniejącej literaturze.

Zapotrzebowanie na wiedzę praktyczną z zakresu społecznej odpowiedzialności sprawia, że tematyka ta jest bardzo aktualna i stanowi źródło wielu wyzwań.

Celem głównym publikacji jest przedstawienie problematyki społecznej odpowiedzialności jako elementu zarządzania strategicznego w ujęciu wewnętrznym ze szczególnym naciskiem na doskonalenie relacji społecznych.

Celami szczegółowymi było m.in. zidentyfikowanie:
• narzędzi wdrażania społecznej odpowiedzialności wewnątrz przedsiębiorstwa;
• motywów i korzyści wynikających z wdrażania społecznej odpowiedzialności do praktyki zarządzania firmą;
• podejścia do komunikowania w zakresie społecznej odpowiedzialności.

Ze względu na poruszaną problematykę dotyczącą głównie sfery wewnętrznej funkcjonowania koncepcji społecznej odpowiedzialności z oczywistych względów z analizy szczegółowej wyłączono inne, równie ważne zagadnienia obejmujące wymiar zewnętrzny, np. relacje z dostawcami czy klientami. Zrezygnowano również z omawiania aspektów społecznej odpowiedzialności sektora publicznego i organizacji pozarządowych.

W rozdziale 1 zaprezentowano ujęcie teoretyczne koncepcji, tło historyczne i genezę powstania, a także jej powiązania z innymi koncepcjami, takimi jak rozwój zrównoważony, etyka gospodarowania czy koncepcja wyników społecznych (Corporate Social Performance). Zebrano najważniejsze definicje odnoszące się do różnych aspektów omawianej koncepcji, a także zaprezentowano argumenty, jakie pojawiają się w dyskusjach na jej temat. Nakreślono w nim również główne wątki związane ze społecznym wymiarem funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Kolejny rozdział jest poświęcony przedstawieniu społecznej odpowiedzialności jako elementu strategicznego zarządzania przedsiębiorstwem. Szczególną uwagę zwrócono na modele porządkujące relacje organizacji, a także na powiązanie działań z zakresu CSR z celami strategicznymi.

Rozdział 3 przybliża problematykę zarządzania relacjami. Znalazły się w nim różne ujęcia definicyjne oraz charakterystyka wybranych grup interesariuszy. Opisano w nim różne strategie działania przedsiębiorstw w kontekście zarządzania relacjami z otoczeniem.

W osobnym rozdziale ukazano społeczną odpowiedzialność na tle zarządzania relacjami z interesariuszami wewnątrz organizacji. Rozdział ten, obok zaprezentowania treści dotyczących budowania relacji z pracownikami, został uzupełniony o aspekty związane z problematyką zaspokajania potrzeb i oczekiwań właścicieli oraz o omówienie systemu Corporate Governance, jako elementu
mogącego wpływać na kształtowanie społecznej odpowiedzialności.

W rozdziale 5 rozwinięto problematykę doskonalenia relacji społecznych przedsiębiorstwa. Przedstawiono główne kierunki działań oraz narzędzia, za pośrednictwem których przedsiębiorstwa mogą aktywnie zarządzać zarówno relacjami z otoczeniem zewnętrznym, jak i przede wszystkim relacjami z interesariuszami wewnętrznymi.

W książce zaprezentowano także wybrane inicjatywy globalne, które pozwalają zrozumieć i uporządkować różne obszary społecznej odpowiedzialności w odniesieniu do systemu zarządzania przedsiębiorstwem (rozdział 6).

W pracy korzystano z literatury polskiej, ale przede wszystkim z dorobku zagranicznego, który rozrastał się już od lat 50. poprzedniego stulecia. Polscy autorzy włączyli się do dyskusji o CSR w momencie, gdy była już ona w dojrzałej fazie, a niektóre jej elementy znalazły się w regularnych podręcznikach zarządzania i zarządzania strategicznego. W niniejszej pracy odwoływano się do znaczących pozycji książkowych i czasopiśmienniczych, poruszających problematykę społecznej odpowiedzialności, w tym: „Academy of Management Review”, „Business and Society”, „Business Horizons”, „Journal of Business Ethics”, „Business Ethics Quarterly” czy „Corporate Social Responsibility and Environmental Management”. Przegląd literatury dotyczy nie tylko okresu najnowszego – autorka sięgnęła również do literatury źródłowej z lat wcześniejszych, kiedy powstała znaczna część teorii z zakresu CSR.

Ze względu na ciągły rozwój literatury z omawianego obszaru autorka zakończyła zbieranie materiałów na początku 2010 r. Tylko w nielicznych przypadkach w pracy znalazły się odwołania do nowszych publikacji. Zdecydowano się pozostawić liczne odwołania do literatury, co może pomóc czytelnikowi w dalszych własnych poszukiwaniach.