Wykaz skrótów 7
Wstęp 14
1. Cel i założenia 14
2. Struktura pracy 22
3. Metodologia 25
Rozdział I – Zagadnienia terminologiczne 33
1. Wprowadzenie 33
2. Wyjaśnienie poszczególnych terminów 35
Rozdział II – Wybrane aspekty demograficzne, epidemiologiczne i społeczno-ekonomiczne 51
1. Wprowadzenie 51
2. Demografia 51
3. Dane dotyczące osób z niepełnosprawnościami 52
4. Epidemiologia zaburzeń psychicznych, w tym otępiennych 53
5. Konsekwencje społeczno-ekonomiczne danych demograficznych i epidemiologicznych 55
6. Dane wiktymologiczne 57
Rozdział III. Osoby z niepełnosprawnościami - otoczenie prawne 61
1.1. Wprowadzenie 61
1.2. Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych 62
1.3. Dostęp do wymiaru sprawiedliwości (access to justice) 65
1.4. Prawo do sądu a dostęp do wymiaru sprawiedliwości 69
1.5. Bariery w dostępie do wymiaru sprawiedliwości. 71
1.6. Dostosowania proceduralne z artykułu 13 KPON 76
1.7. Wdrażanie art. 13 KPON w Polsce 83
1.8. Wdrażanie art. 13 KPON na świecie 88
1.9. 100 Zasad z Brasilii dostępu do wymiaru sprawiedliwości osób z niepełnosprawnością i osób starszych 107
1.10. Inne źródła ochrony osób z niepełnosprawnościami w polskim systemie prawnym 108
1.11. Wnioski 111
Rozdział IV - Osoby starsze jako podmiot ochrony prawnej 112
1. Wprowadzenie 112
2. Definicja osoby starszej 113
3. System wspierania osób starszych w prawie polskim - wzmianka 114
4. Narodowe Plany Alzheimerowskie 115
5. Przegląd orzecznictwa ETPCz odnoszącego się do praw osób starszych 116
6. Czy potrzebna jest Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawach osób starszych? Analiza systemowa. 119
Rozdział V. Ochrona praw nieubezwłasnowolnionych osób z zaburzeniami psychicznymi w postępowaniach niedotyczących bezpośrednio ich stanu zdrowia 128
1. Wprowadzenie 128
2. Zasady postępowania cywilnego o szczególnym znaczeniu dla ochrony osób wymagających wsparcia 130
3. Zdolność procesowa i postulacyjna. Zdolność do udzielenia pełnomocnictwa procesowego 142
4. Instytucje i instrumenty procesowe mogące służyć wspieraniu nieubezwłasnowolnionych osób z niepełnosprawnościami psychicznymi lub intelektualnymi oraz osób starszych 163
4.1. Pouczenia 166
4.2. Zwrócenie przez sąd uwagi stronie na celowość ustanowienia pełnomocnika z wyboru lub pouczenie o możliwości uzyskania pomocy prawnej z urzędu. Ustanowienie pełnomocnika z urzędu bez wniosku strony. 182
4.3. Zwolnienie od kosztów sądowych i stosowanie zasady słuszności przy zasądzaniu zwrotu kosztów procesowych 193
4.4. Zawiadomienie prokuratora o toczącym się postępowaniu. Udział prokuratora w postępowaniu. 196
4.5. Udział organizacji pozarządowych. 205
4.6. Ustanowienie kuratora 208
4.7. Prawo do osobistego udziału w postępowaniu. Kontrola prawidłowości doręczeń. 216
4.8. Wysłuchanie i przesłuchanie w charakterze strony 220
4.9. Inicjatywa dowodowa z urzędu 230
4.10. Nieuwzględnienie prekluzji twierdzeń i dowodów 242
4.11. Przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowej 246
4.12. Inne wyjątki od zasady formalizmu. Modyfikacja żądania pozwu 251
4.13. Sądowa kontrola oświadczeń o przyznaniu faktu oraz niezaprzeczenia twierdzeniom w postępowaniu dowodowym 258
4.14. Sądowa kontrola aktów dyspozytywnych strony 262
4.15. Sądowa kontrola umów procesowych 273
4.16. Sądowa kontrola prowadzenia procesu zgodnie z honeste precedere. 279
4.17. Wszczęcie postępowania z urzędu 283
4.18. Prawo do poznania motywów rozstrzygnięcia 284
4.19. Nieważność postępowania jako skutek niezastosowania narzędzi ochrony procesowej 288
4.20. Wnioski 296
5. Postulaty związane z praktycznymi aspektami postępowania sądowego z udziałem osób starszych lub z zaburzeniami psychicznymi 300
6. Ochrona osób z zaburzeniami psychicznymi przed przemocą domową oraz przemocą w zakładach leczniczych i opiekuńczych - wzmianka 308
Rozdział VI. Ochrona praw osób z zaburzeniami psychicznymi w postępowaniach z zakresu prawa osobowego dotyczących bezpośrednio stanu zdrowia psychicznego 312
1. Zezwolenie na udzielenie świadczenia zdrowotnego 312
1.1. Wprowadzenie 312
1.2. Przesłanki legalności świadczenia zdrowotnego w razie niemożności wyrażenia zgody przez pacjenta 313
1.3. Postępowanie przed sądem opiekuńczym 315
1.4. Wnioski. 325
2. Postępowanie w zakresie stosowania środków przewidzianych w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego. 327
2.1. Wprowadzenie 328
2.2. Aspekty konstytucyjne i konwencyjne 331
2.3. Przegląd regulacji prawnych dotyczących przymusu w psychiatrii w państwach członkowskich UE 339
2.4. Zaburzenia psychiczne a choroba psychiczna - terminologia ustawy. 341
2.5. Przesłanki wydania przez sąd zezwolenia na przymusową hospitalizację psychiatryczną lub przyjęcie do DPS 347
2.6. Postępowanie przed sądem opiekuńczym 353
2.7. Zakres przedmiotowy orzeczenia o przymusowym leczeniu psychiatrycznym 380
2.8. Stosowanie u.o.z.p. z perspektywy zawodowego pełnomocnika 382
2.9. Stosowanie u.o.z.p. z perspektywy lekarza psychiatry 387
2.10. Wnioski 395
3. Przymusowe leczenie osób uzależnionych 399
3.1. Wprowadzenie 399
3.2. Przymusowe leczenie osób uzależnionych od alkoholu 401
3.3. Przymusowe leczenie osób uzależnionych od środków odurzających 407
3.4. Wnioski 408
4. Zezwolenie na zawarcie małżeństwa. Unieważnienie małżeństwa ze względu na chorobę psychiczną albo niedorozwój umysłowy. 410
4.1. Wprowadzenie 410
4.2. Postępowanie o udzielenie zezwolenia na zawarcie małżeństwa 413
4.3. Postępowanie o unieważnienie małżeństwa ze względu na chorobę psychiczną albo niedorozwój umysłowy. 421
4.4. Wnioski 424
5. Postępowanie o ograniczenie wolności osobistej i inne na podstawie ustawy o pomocy społecznej 428
6. Postępowanie wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób - wzmianka 432
7. Postępowanie o uchylenie tajemnicy lekarskiej – wzmianka 437
8. Sędziowska kontrola szpitali psychiatrycznych i domów pomocy społecznej oraz zakładów leczenia uzależnień - wzmianka 438
Rozdział VII – U progu zniesienia ubezwłasnowolnienia 440
1. Wprowadzenie 440
2. Założenia modelu wspieranego podejmowania decyzji 442
3. Projektowane rozwiązania z perspektywy procesowej 445
Rozdział VIII. Badania ankietowe 454
1. Wprowadzenie 454
2. Wyniki badań 455
3. Badanie Ośrodka Badawczego Adwokatury 473
4. Wnioski 474
Zakończenie 479
Podziękowania 493
Bibliografia 495