Wykaz skrótów | str. 17

Przedmowa | str. 19

Część pierwsza
WIADOMOŚCI WSTĘPNE

Rozdział I
Pojęcie prawa karnego | str. 23

Rozdział II
Podziały prawa karnego | str. 25

1. Podział na prawo karne materialne, prawo karne procesowe i prawo karne wykonawcze | str. 25

2. Podział na prawo karne powszechne i prawo karne specjalne | str. 26

3. Prawo wykroczeń | str. 27

4. Podział na prawo karne międzynarodowe i międzynarodowe prawo karne | str. 27

Rozdział III
Funkcje prawa karnego | str. 29

1. Funkcja sprawiedliwościowa | str. 29

2. Funkcja ochronna | str. 30

3. Funkcja gwarancyjna | str. 31
   3.1. Zasada nullum crimen sine lege | str. 31
   3.1.1. Zasada nullum crimen sine lege scripta | str. 31
   3.1.2. Zasada nullum crimen sine lege certa | str. 33
   3.1.3. Zasada nullum crimen sine lege stricta | str. 34
   3.2. Zasada nulla poena sine lege | str. 36
   3.2.1. Zasada nulla poena sine lege scripta | str. 36
   3.2.2. Zasada nulla poena sine lege certa | str. 36
   3.2.3. Zasada nulla poena sine lege stricta | str. 37
   3.3. Zasada lex severior retro non agit | str. 37

4. Funkcja kompensacyjna | str. 38

Literatura do części pierwszej | str. 39

Część druga
NAUKA O PRZEPISIE PRAWA KARNEGO

Rozdział I
Źródła prawa karnego | str. 45

1. Zasada wyłączności przepisu rangi ustawowej | str. 45

2. Problem przepisów blankietowych | str. 47

3. Ogólna charakterystyka Kodeksu karnego jako głównego źródła polskiego prawa karnego | str. 47

4. Zgodność Kodeksu karnego z normami wyższego rzędu | str. 49

5. Ustawy szczególne jako pozakodeksowe źródła prawa karnego | str. 50

6. Stosunek Kodeksu karnego do ustaw szczególnych | str. 52

7. Ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz stosowne akty prawne organizacji międzynarodowych jako źródła polskiego prawa karnego | str. 52

8. Znaczenie orzecznictwa sądowego | str. 54

9. Wyroki Trybunału Konstytucyjnego stwierdzające niezgodność przepisu prawnokarnego z Konstytucją RP | str. 55

10. Znaczenie nauki prawa karnego | str. 55

Rozdział II
Struktura i zawartość normatywna przepisu prawa karnego | str. 57

1. Struktura przepisu określającego typ czynu zabronionego | str. 57

2. Zawartość normatywna przepisów prawa karnego | str. 58
   2.1. Ogólne informacje o normie prawnej i jej rodzajach w prawie karnym | str. 60
   2.2. Zawartość normatywna przepisu określającego typ czynu zabronionego | str. 61
   2.2.1. Ogólne informacje o strukturze normy sankcjonującej i strukturze normy sankcjonowanej | str. 62

Rozdział III
Wykładnia przepisów prawa karnego | str. 75

1. Cel wykładni tekstu prawnego i jej przedmiot | str. 76

2. Fazy procesu interpretacji tekstu prawnego | str. 76

3. Proces inferencji | str. 80

4. Zakaz analogii i wykładni rozszerzającej w procesie wykładni przepisów prawa karnego | str. 81

Rozdział IV
Czasowy zakres zastosowania przepisów prawnokarnych | str. 83

1. Zmiana normatywna po popełnieniu czynu zabronionego, a przed jego prawomocnym osądzeniem | str. 83
   1.1. Czas popełnienia czynu zabronionego | str. 84
   1.2. Czas orzekania | str. 85
   1.3. Nakaz stosowania ustawy względniejszej dla sprawcy – charakterystyka normy intertemporalnej zawartej w art. 4 § 1 k.k. | str. 85
   1.3.1. Zasada lex mitior retro agit | str. 86
   1.3.2. Zasada lex mitior agit | str. 86
   1.4. Brak kompetencji do stosowania ustawy surowszej – zasady lex severior retro non agit oraz lex severior non agit | str. 87
   1.5. Ustawa względniejsza dla sprawcy | str. 87

2. Zmiana normatywna po prawomocnym osądzeniu czynu zabronionego | str. 88
   2.1. Korzystna dla skazanego modyfikacja penalizacji w ramach kary tego samego rodzaju | str. 89
   2.2. Korzystna dla skazanego na karę pozbawienia wolności modyfikacja penalizacji w kierunku kar łagodniejszego rodzaju | str. 89
   2.3. Depenalizacja czynu zabronionego pod groźbą kary | str. 90

Rozdział V
Miejscowy zakres zastosowania przepisów prawnokarnych | str. 91

1. Miejsce popełnienia czynu zabronionego | str. 91

2. Zasada terytorialności | str. 93

3. Zasada obywatelstwa | str. 95

4. Zasada ochronna ograniczona | str. 96

5. Zasada ochronna nieograniczona | str. 98

6. Zasada odpowiedzialności zastępczej | str. 99

7. Zasada represji wszechświatowej | str. 100

8. Moc prawna orzeczenia zapadłego za granicą | str. 101

9. Przejęcie do wykonania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej prawomocnego wyroku skazującego wydanego przez sąd innego państwa | str. 103

Literatura do części drugiej | str. 104

Część trzecia
NAUKA O PRZESTĘPSTWIE

Rozdział I
Uwagi wstępne | str. 111

Rozdział II
Zachowanie się człowieka jako przedmiot prawnokarnego wartościowania | str. 115

Rozdział III
Czyn jako prawnokarne wartościowanie zachowania się człowieka | str. 119

1. Naturalistyczno-kauzalne ujęcie czynu | str. 120

2. Socjologiczne ujęcie czynu | str. 121

3. Finalistyczne (finalne) ujęcie czynu | str. 121

4. Syntaktyczne ujęcie czynu | str. 122

5. Metodologiczne ujęcie czynu jako rezultat procesu postulatywnego modelowania pojęcia „czyn” | str. 124

6. Stanowisko własne | str. 125

7. Okoliczności uniemożliwiające przyjęcie czynu | str. 125

Rozdział IV
Czyn zabroniony pod groźbą kary jako prawnokarne wartościowanie ludzkiego zachowania będącego czynem | str. 129

1. Systematyzacje znamion czynu zabronionego | str. 130

2. Podmiot czynu zabronionego | str. 131
   2.1. Podmiot powszechnego czynu zabronionego | str. 132
   2.2. Podmiot indywidualnego czynu zabronionego | str. 134
   2.2.1. Indywidualny właściwy typ czynu zabronionego | str. 134
   2.2.2. Indywidualny niewłaściwy typ czynu zabronionego | str. 135
   2.3. Podmiot czynu zabronionego a problem jego dorosłości i poczytalności | str. 136
   2.3.1. Podmiot czynu zabronionego w kontekście pojęć związanych z jego wiekiem | str. 136
   2.3.2. Podmiot czynu zabronionego w kontekście jego poczytalności i niepoczytalności | str. 146
   2.4. Podmiot czynu zabronionego a odpowiedzialność za jego czyn podmiotu zbiorowego | str. 147

3. Strona przedmiotowa czynu zabronionego | str. 149
   3.1. Zachowanie się człowieka jako element strony przedmiotowej czynu zabronionego | str. 150
   3.2. Czas, miejsce oraz sytuacja jako znamiona strony przedmiotowej czynu zabronionego | str. 153
   3.3. Skutek zachowania się jako element strony przedmiotowej czynu zabronionego | str. 155
   3.3.1. Związek kauzalny (przyczynowy) między zachowaniem się a jego skutkiem | str. 157
   3.3.2. Problem przyczynowości zaniechania działania | str. 159
   3.3.3. Podmiot zabronionego pod groźbą kary zaniechania znamiennego skutkiem (gwarant nienastąpienia skutku) | str. 161
   3.3.4. Związek normatywny między zachowaniem się a skutkiem jako warunek przekroczenia norm sankcjonowanych leżących u podstaw typów czynów zabronionych znamiennych skutkiem (normatywne podstawy obiektywnego przypisania skutku w prawie karnym) | str. 162
   3.4. Usytuowanie przedmiotowo ujmowanego zachowania się, okoliczności modalnych oraz skutku w strukturze normy sankcjonowanej | str. 164

4. Strona podmiotowa czynu zabronionego | str. 165
   4.1. Umyślne popełnienie czynu zabronionego | str. 166
   4.1.1. Zamiar bezpośredni | str. 166
   4.1.2. Zamiar ewentualny | str. 171
   4.2. Nieumyślne popełnienie czynu zabronionego | str. 172
   4.2.1. Świadoma nieumyślność | str. 174
   4.2.2. Nieświadoma nieumyślność | str. 177
   4.3. Złożona strona podmiotowa czynu zabronionego | str. 178
   4.4. Usytuowanie strony podmiotowej czynu zabronionego w strukturze normy sankcjonowanej | str. 179

5. Przedmiot ochrony przepisu określającego znamiona czynu zabronionego | str. 180
   5.1. Rodzaje przedmiotu ochrony | str. 181
   5.2. Podział czynów zabronionych ze względu na stopień ingerencji w dobro społeczne chronione przepisami prawa karnego | str. 183

6. Formy popełnienia czynu zabronionego | str. 184
   6.1. Formy współdziałania przestępnego i ich systematyzacje | str. 186
   6.1.1. Sprawstwo pojedyncze | str. 187
   6.1.2. Współsprawstwo | str. 190
   6.1.3. Sprawstwo kierownicze | str. 194
   6.1.4. Sprawstwo polecające | str. 198
   6.1.5. Podżeganie | str. 201
   6.1.6. Pomocnictwo | str. 205
   6.1.7. Prowokacja (art. 24 k.k.) | str. 209
   6.1.8. Indywidualizacja odpowiedzialności karnej współdziałającego | str. 210
   6.1.9. Współdziałanie przy indywidualnym czynie zabronionym pod groźbą kary | str. 213
   6.1.10. Akcesoryjność odpowiedzialności karnej podżegacza i pomocnika | str. 216
   6.1.11. Czynny żal współdziałającego | str. 218
   6.2. Formy stadialne czynu zabronionego | str. 220
   6.2.1. Przygotowanie czynu zabronionego | str. 221
   6.2.2. Usiłowanie czynu zabronionego | str. 226
   6.2.3. Dokonanie czynu zabronionego pod groźbą kary | str. 236

7. Zbieg przepisów ustawy | str. 237
   7.1. Podziały zbiegu przepisów ustawy | str. 237
   7.1.1. Starszy podział zbiegu przepisów ustawy | str. 238
   7.1.2. Nowszy podział zbiegu przepisów ustawy | str. 240
   7.2. Jedno i to samo zachowanie się sprawcy jako ontologiczna podstawa zbiegu przepisów ustawy | str. 241
   7.3. Teoria jedności przestępstwa jako aksjomatyczna podstawa zbiegu przepisów ustawy a teoria wielości przestępstw jako aksjomatyczna podstawa jednoczynowego zbiegu przestępstw | str. 245
   7.4. Reguły wyłączające wielość ocen prawnokarnych | str. 247
   7.4.1. Reguła specjalności | str. 247
   7.4.2. Reguła subsydiarności | str. 250
   7.4.3. Reguła konsumpcji | str. 253
   7.5. Konsekwencje uwzględnianego zbiegu przepisów ustawy w kwalifikacji prawnej zachowania się sprawcy i w podstawie wymiaru kary | str. 255

8. Zbieg przestępstw | str. 256
   8.1. Podziały zbiegu przestępstw i używana na ich tle nomenklatura | str. 257
   8.2. Pozorny zbieg przestępstw | str. 257
   8.3. Nieuwzględniany zbieg przestępstw | str. 261
   8.4. Uwzględniany zbieg przestępstw | str. 263
   8.4.1. Czyn ciągły | str. 263
   8.4.2. Ciąg przestępstw | str. 267
   8.4.3. Zbieg przestępstw skutkujący koniecznością wymiaru kary łącznej | str. 268

Rozdział V
Bezprawność jako prawnokarne wartościowanie zabronionego pod groźbą kary zachowania się człowieka | str. 279

1. Miejsce bezprawności w strukturze przestępstwa | str. 279

2. Pojęcie okoliczności wyłączającej możliwość uznania zachowania się człowieka za zachowanie bezprawne (pojęcie kontratypu) | str. 281

3. Problem pozaustawowych kontratypów | str. 283

4. Charakterystyka poszczególnych kontratypów | str. 284
   4.1. Obrona konieczna | str. 284
   4.1.1. Warunki zamachu | str. 285
   4.1.2. Warunki obrony | str. 287
   4.1.3. Prawnokarna konsekwencja obrony koniecznej i kwalifikacja prawna zachowania mieszczącego się w jej granicach | str. 289
   4.1.4. Przekroczenie granic obrony koniecznej | str. 290
   4.2. Stan wyższej konieczności | str. 291
   4.2.1. Warunki niebezpieczeństwa | str. 292
   4.2.2. Warunki działania w stanie wyższej konieczności | str. 294
   4.2.3. Prawnokarna konsekwencja działania w stanie wyższej konieczności i kwalifikacja prawna zachowania mieszczącego się w jego granicach | str. 295
   4.2.4. Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności | str. 295
   4.3. Tak zwana kolizja obowiązków | str. 296
   4.4. Ryzyko nowatorstwa | str. 298
   4.5. Działanie w granicach uprawnień i obowiązków | str. 302
   4.5.1. Działanie w granicach uprawnień i obowiązków służbowych | str. 302
   4.5.2. Działanie w granicach uprawnień i obowiązków niesłużbowych | str. 303
   4.6. Zgoda dysponenta dobrem | str. 306
   4.7. Czynności lecznicze oraz kosmetyczne | str. 308
   4.8. Zwyczaj | str. 309

Rozdział VI
Karygodność jako prawnokarne wartościowanie zabronionego pod groźbą kary zachowania się człowieka | str. 311

Rozdział VII
Zawinienie jako prawnokarne wartościowanie zabronionego pod groźbą kary zachowania się człowieka | str. 315

1. Teorie winy | str. 315
   1.1. Psychologiczne ujęcie winy | str. 316
   1.2. Normatywne ujęcie winy | str. 317
   1.3. Funkcjonalne ujęcie winy | str. 322
   1.4. Relacyjne ujęcie winy | str. 322

2. Problem pozaustawowych okoliczności uniemożliwiających przypisanie winy | str. 323

3. Charakterystyka poszczególnych okoliczności uniemożliwiających przypisanie winy | str. 324
   3.1. Okoliczności decydujące o braku zdolności do sensownej autodeterminacji | str. 324
   3.1.1. Niepoczytalność | str. 325
   3.1.2. Nieletniość | str. 347
   3.2. Istotnie krępujący wolę sprawcy przymus psychiczny (vis compulsiva) | str. 347
   3.3. Stan wyższej konieczności | str. 348
   3.4. Tak zwana kolizja obowiązków | str. 351
   3.5. Błąd | str. 352
   3.5.1. Istota błędu | str. 352
   3.5.2. Błąd co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego pod groźbą kary | str. 354
   3.5.3. Błąd co do okoliczności wyłączającej bezprawność | str. 369
   3.5.4. Błąd co do okoliczności wyłączającej winę | str. 371
   3.5.5. Błąd co do prawa | str. 372
   3.6. Rozkaz | str. 376

Literatura do części trzeciej | str. 377

Część czwarta
NAUKA O KARZE I INNYCH ŚRODKACH PRAWNOKARNEJ REAKCJI

Rozdział I
Zagadnienia wstępne | str. 395

Rozdział II
Kara | str. 399

1. Istota kary i jej funkcje | str. 399

2. Rodzaje kar | str. 403
   2.1. Kara grzywny | str. 403
   2.2. Kara ograniczenia wolności | str. 410
   2.3. Kara pozbawienia wolności | str. 413
   2.4. Kara 25 lat pozbawienia wolności | str. 419
   2.5. Kara dożywotniego pozbawienia wolności | str. 422
   2.6. Kara śmierci | str. 425

Rozdział III
Środki karne | str. 431

1. Pozbawienie praw publicznych | str. 431

2. Zakaz zajmowania określonego stanowiska | str. 433

3. Zakaz wykonywania określonego zawodu | str. 434

4. Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej | str. 436

5. Zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowaniem, edukacją, leczeniem małoletnich lub z opieką nad nimi | str. 437

6. Zakaz przebywania w określonych środowiskach | str. 439

7. Zakaz przebywania w określonych miejscach | str. 440

8. Zakaz kontaktowania się z określonymi osobami | str. 442

9. Zakaz zbliżania się do określonych osób | str. 443

10. Zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu | str. 444

11. Nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym | str. 446

12. Zakaz wstępu na imprezę masową | str. 447

13. Zakaz wstępu do ośrodków gier i uczestnictwa w grach hazardowych | str. 451

14. Zakaz prowadzenia pojazdów | str. 453
    14.1. Okresowy (terminowy) zakaz prowadzenia pojazdów określonego rodzaju o charakterze fakultatywnym | str. 453
    14.2. Okresowy (terminowy) zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju o charakterze obligatoryjnym | str. 457
    14.3. Obligatoryjny zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na zawsze | str. 458

15. Przepadek | str. 460
    A. Przepadek przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa | str. 460
    B. Przepadek przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa | str. 461
    C. Przepadek równowartości przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa lub przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa | str. 463
    D. Przepadek przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przesyłanie, przenoszenie lub przewóz stanowi przestępstwo | str. 463
    E. Przepadek korzyści majątkowej osiągniętej przez sprawcę z popełnienia przestępstwa | str. 464
    F. Przepadek pojazdu mechanicznego prowadzonego przez sprawcę w ruchu lądowym | str. 466

16. Obowiązek naprawienia szkody | str. 467

17. Obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę | str. 470

18. Nawiązka | str. 471

19. Świadczenie pieniężne | str. 474

20. Podanie wyroku do publicznej wiadomości | str. 475

Rozdział IV
Środki probacyjne | str. 477

1. Warunkowe umorzenie postępowania karnego | str. 477
   1.1. Warunki umożliwiające sądowi zastosowanie warunkowego umorzenia postępowania karnego | str. 477
   1.2. Organ kompetentny do warunkowego umorzenia postępowania karnego | str. 478
   1.3. Forma i zawartość orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania karnego | str. 479
   1.4. Okres próby i możliwe do nałożenia na sprawcę w czasie trwania tego okresu obowiązki probacyjne | str. 479
   1.5. Podjęcie postępowania karnego warunkowo umorzonego | str. 480
   1.5.1. Obligatoryjne podjęcie postępowania karnego warunkowo umorzonego | str. 480
   1.5.2. Fakultatywne podjęcie postępowania karnego warunkowo umorzonego | str. 481
   1.5.3. Moment, do którego można podjąć postępowanie karne warunkowo umorzone | str. 482
   1.5.4. Prawnokarna konsekwencja niepodjęcia postępowania karnego warunkowo umorzonego | str. 482

Rozdział V
Środki zabezpieczające | str. 495

1. Środki zabezpieczające o charakterze leczniczym | str. 498
   1.1. Terapia | str. 498
   1.2. Terapia uzależnień | str. 498
   1.3. Pobyt w zakładzie psychiatrycznym | str. 498

2. Środki zabezpieczające o charakterze administracyjnym | str. 499

Rozdział VI
Sądowy wymiar kary | str. 501

1. Dyrektywy wymiaru kary | str. 501
   1.1. Zasady humanitaryzmu | str. 501
   1.2. Zasada wymiaru kary według sędziowskiego uznania | str. 504
   1.3. Zasada wymiaru kary w granicach przewidzianych przez ustawę | str. 505
   1.4. Zasada wymiaru kary, której dolegliwość nie może przekraczać stopnia winy | str. 506
   1.5. Zasada wymiaru kary uwzględniającej stopień społecznej szkodliwości popełnionego przestępstwa | str. 507
   1.6. Zasada wymiaru kary uwzględniającej zapobiegawcze i wychowawcze cele kary w stosunku do skazanego (dyrektywa prewencji indywidualnej) | str. 508
   1.7. Zasada wymiaru kary uwzględniającej potrzeby w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa (dyrektywa prewencji ogólnej) | str. 509
   1.8. Zasada wymiaru kary indywidualnej (zasada indywidualizacji kary) | str. 510
   1.9. Zasada wymiaru kary bezwzględnie oznaczonej | str. 511
   1.10. Zasada wymiaru kary uwzględniającej okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie | str. 511
   1.11. Zasada wymiaru kary uwzględniającej pozytywne wyniki mediacji przeprowadzonej pomiędzy pokrzywdzonym a sprawcą przestępstwa oraz ugodę pomiędzy wskazanymi podmiotami osiągniętą w postępowaniu przed sądem lub prokuratorem | str. 512
   1.12. Zasada wymiaru kary zorientowanej na wychowanie skazanego – w wypadku skazywania na karę osób nieletnich i młodocianych | str. 513

Rozdział VII
Przedawnienie | str. 535

1. Uzasadnienie przedawnienia | str. 535

2. Rodzaje przedawnienia | str. 537
   2.1. Przedawnienie karalności przestępstwa | str. 537
   2.2. Przedawnienie wykonania orzeczonej kary | str. 542

Rozdział VIII
Zatarcie skazania | str. 545

1. Zatarcie skazania z mocy prawa | str. 546
   A. Zatarcie skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności | str. 546
   B. Zatarcie skazania na karę pozbawienia wolności | str. 546
   C. Zatarcie skazania na karę ograniczenia wolności | str. 546
   D. Zatarcie skazania na karę grzywny | str. 547
   E. Zatarcie skazania w razie odstąpienia od wymierzenia kary | str. 547
   F. Niewymienione w art. 107 k.k. wypadki zatarcia skazania z mocy prawa | str. 547

2. Zatarcie skazania w drodze sądowego zarządzenia inicjowanego wnioskiem skazanego | str. 547

3. Zatarcie skazania na karę w razie orzeczenia środka karnego | str. 548

4. Zatarcie skazania w sytuacji zbiegu skazań | str. 548

Literatura do części czwartej | str. 548
Skorowidz przedmiotowy | str. 559