Zasady zarządzania

Zarządzanie jest obszarem bardzo bliskim praktyce. Wielu z nas, choć o tym nie wie lub nie chce się do tego przyznać, zarządza organizacjami: mniejszymi lub większymi, bardziej lub mniej sformalizowanymi. Świat organizacji jest niezwykle różnorodny. Obejmuje nie tylko duże firmy, z którymi tradycyjnie zwykliśmy kojarzyć słowo „zarządzanie”. Menedżerami muszą być także liderzy grup tymczasowych czy nieformalnych, które realizują wspólne cele. Umiejętności zarządcze niezbędne są także w sektorze publicznym i pozarządowym. We wszystkich tych kontekstach spotykamy się z problemami, które właśnie w tematyce zarządzania znajdują wspólny mianownik. Są to bowiem problemy

uniwersalne dla świata organizacji, niezwiązane z konkretnym rodzajem działalności: sojuszników i konkurentów, współpracowników, przełożonych i podwładnych, a także jeśli chodzi o rozwiązywanie konfliktów i osiąganie porozumienia czy gospodarowanie różnego rodzaju majątkiem i wspólnymi zasobami. Bez względu na profil wykształcenia i praktykowany zawód wiele osób znajduje się – raz na jakiś czas lub stale – w sytuacji wymagającej działań zarządczych. Menedżerami i przedsiębiorcami będą zatem każdy lekarz czy weterynarz prowadzący praktykę prywatną, nie mówiąc o dyrektorach przychodni, szpitali czy klinik; inżynier, któremu powierzono jakiś wycinek procesu produkcyjnego; nauczyciel kierujący szkołą lub inną placówką oświatową; dowódca w wojsku czy policji; ksiądz kierujący parafią; historyk sztuki, którego postawiono na czele muzeum lub jakiegoś jego działu. Niestety w praktyce często okazuje się, że osoby te są po prostu nieprzygotowane do odgrywania ról, w jakich się znalazły. Prawdopodobnie każdemu z nas znane są przykłady wybitnych specjalistów, którzy nie sprawdzali się na stanowiskach menedżerskich: problemy z zakresu kierowania ludźmi, finansów czy prawa były dla nich przeszkodą nie do przeskoczenia. Nie jest również rzadkością sytuacja, gdy wybitni specjaliści „odżegnują się” od zarządzania, traktując zadania menedżerskie jako smutną konieczność. Nie zdają sobie jednak sprawy, że współcześnie to właśnie wiedza i umiejętności związane z zarządzaniem mogą decydować o ostatecznym sukcesie specjalisty. Często obserwujemy bowiem, że wybitny nawet inżynier, artysta czy prawnik przegrywa z mniej wybitnym, ale sprawnym menedżersko konkurentem, który może nie cechuje się ponadprzeciętnymi umiejętnościami w swojej dziedzinie działalności, ale potrafi zorganizować wokół siebie sprawny zespół ludzi i zapewnić warunki rozwoju – szczególnie finansowanie – swoich pomysłów. Ponadto na bieżąco możemy obserwować, jak ze względu na brak umiejętności menedżerskich upadają bądź powoli pogrążają się w stagnacji ciekawe i wartościowe inicjatywy, np. ludzi kultury, sztuki, sektora organizacji pozarządowych. Nie brak przykładów takich porażek także w świecie małego i większego biznesu. Wyzwania, które niesie z sobą praktyka zarządzania, są często trudne do rozwiązania intuicyjnie, dlatego podstawowa wiedza menedżerska staje się potrzebą niemal każdego współczesnego absolwenta studiów.

Gdy w 2008 roku zaproponowaliśmy innowacyjny podręcznik Zarządzanie od podstaw, opieraliśmy się na przekonaniu, że wartościowy wykład podstaw zarządzania powinien za punkt wyjścia przyjąć praktykę, a teorie i koncepcje rozwijane w naukach o zarządzaniu powinny służyć przede wszystkim wyzwaniom praktyki. Od tego czasu, przez lata używania podręcznika, okazało się, że była to diagnoza trafna. Dlatego obecnie prezentując w rozszerzonym zespole opracowaną na nowo i uzupełnioną książkę, opieramy się na tych samych założeniach.

Podręcznik odbiega od typowego wzorca takich opracowań spotykanych w literaturze polskiej i zagranicznej. Jest on równie silnie osadzony w praktyce, jak i w teorii. Punktem wyjścia są jednak potrzeby praktyki, a nie któraś ze spotykanych w literaturze teorii. Potrzeby praktyki podyktowały dobór i układ zagadnień omawianych w kolejnych rozdziałach, a także sposób ujęcia, wolny od naukowych dywagacji, terminologicznych i teoretycznych sporów oraz egzegez poglądów poszczególnych autorów. Zasadnicza treść poszczególnych rozdziałów uwzględnia występujące w praktyce problemy oraz sposoby ich rozwiązywania, oparte na aktualnie obowiązujących regułach sztuki zarządzania, będących swoistą wypadkową teorii i praktyki stosowanej w najlepiej zarządzanych organizacjach. W książce nie ma przypisów, a poglądy wybranych autorów są prezentowane oddzielnie. Także oddzielnie zostały przedstawione przykłady z praktyki. W przeciwieństwie do większości podręczników wydawanych w Polsce w formie przekładów ze starszych publikacji amerykańskich staramy się pokazać teorię i praktykę zarządzania na przykładach z różnych krajów (w tym bardzo wielu z regionu Europy Środkowej i Wschodniej). Cechą szczególną naszej publikacji jest także to, że nie wiąże ona zarządzania wyłącznie, lub przede wszystkim, z organizacjami biznesowymi, czyli przedsiębiorstwami. Uważamy, że ogólne zasady zarządzania dotyczą wszelkich organizacji – zarówno tych, których celem działania jest głównie nadwyżka ekonomiczna, jak i tych, które zaspokajają inne potrzeby społeczne, np. w dziedzinie ochrony zdrowia, edukacji, kultury, informacji, administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwości itd. Innymi słowy, zarządzanie wszelkimi organizacjami ma więcej istotnych cech wspólnych niż różnic.

Jedno z nowych zagadnień poruszanych w książce to zarządzanie międzynarodowe. Międzynarodowy aspekt zarządzania, szczególnie z perspektywy praktyki, nabiera tak istotnego znaczenia, że – naszym zdaniem – zasługuje na wyodrębnienie i poświęcenie mu osobnej uwagi. Obecnie każda organizacja jest w pewien sposób „uwikłana” w międzynarodowy kontekst – nawet jeśli sama nie działa na rynkach zagranicznych, musi borykać się z zagraniczną konkurencją, dotykają jej także światowe trendy gospodarcze. Jako że Polska jest członkiem Unii Europejskiej i stroną innych organizacji o charakterze gospodarczym, warunki prowadzenia działalności stają się w sposób nieunikniony międzynarodowe. Ponadto istotną nowością w podręczniku jest „zarządzanie różnorodnością”. Obserwując ewolucję organizacji w ciągu ostatnich lat, można łatwo zauważyć wzrastającą świadomość znaczenia wewnętrznego zróżnicowania organizacji w jej wymiarze społecznym. Zróżnicowanie to może być źródłem pozytywnego potencjału służącego rozwojowi organizacji, ale także – w przypadku, gdy menedżerowie nie doceniają różnorodności – może stać się zagrożeniem. Staramy się zwrócić uwagę na to, w jaki sposób menedżerowie w polskim kontekście kulturowym mogą zmierzyć się z wyzwaniem, jakie niesie ze sobą różnorodność w organizacjach. W stosunku do książki

Zarządzanie od podstaw znacząco zmodyfikowaliśmy także niektóre rozdziały, łącząc je lub przebudowując na podstawie uwag uzyskanych przez kilka lat funkcjonowania podręcznika na rynku. Za uwagi chcielibyśmy szczególnie podziękować osobom pracującym z podręcznikiem w Akademii Leona Koźmińskiego oraz studentom i słuchaczom programów Akademii.

Nasz podręcznik jest adresowany do uczestników lub absolwentów studiów wyższych (niezależnie od kierunku). Może być wykorzystywany na wszystkich kierunkach studiów oraz na studiach podyplomowych przeznaczonych dla absolwentów studiów wyższych, którzy z zarządzaniem stykają się w praktyce i poszukują wiedzy pozwalającej im lepiej i bardziej świadomie pełnić swoje funkcje. Oczywiście nie mamy złudzeń, że można kogokolwiek nauczyć zarządzania w ciągu 30-godzinnego wykładu, ewentualnie wspartego ćwiczeniami w takim samym wymiarze czasu. Zarządzanie to umiejętność praktyczna, na którą składają się rozległa i zróżnicowana wiedza, praktyka oraz przyrodzone talenty i zdolności, które rozwijane są zarówno przez studiowanie teorii, jak i kolejno zdobywane doświadczenia. Nie jest przypadkiem, że to właśnie menedżerowie są najwyżej opłacanymi pracownikami. Wynika to z kluczowej  roli, jaką odgrywają w organizacjach, ale i z czasu, wysiłku intelektualnego, różnorodnych doświadczeń i nietypowych zdolności potrzebnych do uzyskania najwyższego poziomu menedżerskich umiejętności. Naszą ambicją jest zapoznanie czytelników ze sposobem myślenia leżącym u podstaw zarządzania, z siatką najważniejszych pojęć i z zestawem kluczowych koncepcji, reguł i teorii, którymi posługują się menedżerowie. Pragniemy umożliwić zrozumienie, na czym polega zarządzanie, i rozbudzić apetyt na głębsze poznanie bardziej szczegółowych zagadnień i subdyscyplin nauki zarządzania, np. marketingu, rachunkowości zarządczej, zarządzania finansami czy zarządzania zasobami ludzkimi oraz na opanowanie konkretnych umiejętności. Mamy nadzieję, że po zapoznaniu się z zawartymi w podręczniku treściami oraz po ich przedyskutowaniu i przećwiczeniu jego czytelnicy, a właściwie użytkownicy, będą w stanie zrozumieć menedżerów, nawiązać z nimi dialog i współpracę. Przyswojenie zamieszczonego tutaj materiału może też stanowić podstawę późniejszej specjalizacji w dziedzinie zarządzania.

Jak posługiwać się podręcznikiem:

Podręcznik podzielony jest na 14 rozdziałów, co odpowiada organizacji typowego kursu akademickiego w Polsce. W zależności od możliwości czasowych i konkretnego profilu zainteresowań można na rozdziały poświęcić mniej lub więcej czasu niż „akademickie” 1,5 godziny. W szczególności zarówno koncepcje teoretyczne opisywane pod koniec rozdziałów, jak i opisy przypadków mogą stać się podstawą osobnych zajęć dzięki poszerzaniu podstaw poruszanych zagadnień. Każdy rozdział jest podzielony na trzy podstawowe części:

1)spójny wykład teorii,

2) prezentację kilku wybranych koncepcji zarządzania wraz z pełnymi danymi

bibliograficznymi stanowiącymi zachętę do dalszej samodzielnej lektury,

3) przykłady do dyskusji i indywidualnych przemyśleń.

Dodatkowo każdy rozdział jest wzbogacony o wskazanie 3–5 esejów z książki. Czas pokera wydanej równolegle z podręcznikiem, których lektura uzupełnia wiedzę prezentowaną w rozdziale.

Z podręcznika można również korzystać samodzielnie, czytając po prostu kolejne rozdziały (których układ został przemyślany w taki sposób, aby kolejne zagadnienia wiązały się w jedną, logiczną całość). Przede wszystkim jednak niniejsza pozycja może mieć zastosowanie jako podstawowa książka uzupełniająca wykłady i ćwiczenia z przedmiotu „Podstawy zarządzania”.

Część główna podręcznika, zawierająca najważniejszą wiedzę o wybranych zagadnieniach, bezpośrednio koresponduje z przeprowadzanym wykładem. Z kolei przykłady do dyskusji i przypadki do analizy są materiałem, który studenci mogą omawiać i dyskutować z prowadzącymi ćwiczenia (lub, jeżeli przedmiot jest realizowany jedynie w formie wykładu, traktować je jako element pracy samodzielnej). Wiele z tych przykładów opracowali eksperci, uczestnicy studiów doktoranckich i MBA z Akademii Leona Koźmińskiego – ich wyjątkowy wgląd w praktykę zarządzania jest dodatkową atrakcją dla osób, które swoją przygodę z tą dziedziną dopiero zaczynają.

Uzupełnieniem wykładu lub ćwiczeń (wedle decyzji prowadzących) są wybrane koncepcje, zazwyczaj stanowiące klasykę teorii naszej dyscypliny lub wyjątkowo trafnie korespondujące z prezentowaną przez nas wizją zarządzania.

Andrzej K. Koźmiński

Dariusz Jemielniak

Dominika Latusek-Jurczak