Wykaz skrótów.............................................................................................................. 15
Część pierwsza
PRAWO FINANSÓW PUBLICZNYCH
Rozdział I
Podstawy finansów publicznych i prawa finansów publicznych......................... 23
A. Podstawy finansów publicznych........................................................................ 23
1. Pojęcie finansów publicznych w nauce finansów i w polskim prawie finansowym....................... 23
2. Funkcje finansów publicznych.................................................................... 29
2.1. Tradycyjne funkcje ekonomiczne finansów publicznych............. 29
2.2. Współczesne funkcje finansów publicznych................................... 30
3. Skarb Państwa – podstawowe zasady......................................................... 33
B. System finansowy państwa................................................................................. 37
1. Publiczny system finansowy........................................................................ 37
2. Rynkowy system finansowy......................................................................... 42
C. Prawo finansowe................................................................................................... 46
1. System prawa finansowego........................................................................... 46
2. Źródła prawa finansowego........................................................................... 51
D. Sektor finansów publicznych.............................................................................. 60
1. Pojęcie i zakres sektora finansów publicznych.......................................... 60
2. Jednostki budżetowe – klasyczna forma brutto gospodarki budżetowej.................................. 69
3. Formy netto sektora finansów publicznych............................................... 71
4. Środki finansowe na cele publiczne............................................................ 87
4.1. Pojęcie środków publicznych............................................................ 87
4.2. Rodzaje środków publicznych........................................................... 89
4.3. Dochody i przychody publiczne....................................................... 92
4.4. Wydatki publiczne.............................................................................. 97
Rozdział II
Budżet państwa oraz deficyt i dług publiczny........................................................ 105
A. Ewolucja gospodarki budżetowej, budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego w Polsce................................................................... 105
B. Pojęcie budżetu, gospodarki budżetowej, ustawy budżetowej i prawa budżetowego............... 112
1. Budżet państwa, gospodarka budżetowa................................................... 112
2. Prawo budżetowe, ustawa budżetowa, budżet państwa i inne budżety publiczne....................... 118
C. Zasady budżetowe................................................................................................ 129
D. Klasyfikacja budżetowa....................................................................................... 139
E. Procedura budżetowa.......................................................................................... 144
Rozdział III
Finanse jednostek samorządu terytorialnego........................................................ 163
A. Konstytucyjne i prawnomiędzynarodowe zasady finansów samorządu terytorialnego................ 163
1. Decentralizacja finansów publicznych i samodzielność finansowa jednostek samorządu terytorialnego.......................................................... 163
2. Finanse jednostek samorządu terytorialnego w świetle Konstytucji RP oraz Europejskiej Karty Samorządu Lokalnego................................. 165
2.1. Uwagi ogólne....................................................................................... 165
2.2. Zasady systemu dochodów samorządu terytorialnego................. 166
B. Budżet jednostki samorządu terytorialnego i wieloletnia prognoza finansowa.......................... 172
1. Budżet i uchwała budżetowa....................................................................... 172
2. Wieloletnia prognoza finansowa jednostki samorządu terytorialnego............................. 175
3. Procedura budżetowa................................................................................... 176
3.1. Procedura opracowywania projektu i uchwalania budżetu j.s.t. ......................... 176
3.2. Wykonywanie budżetu j.s.t............................................................... 179
3.3. Zatwierdzanie wykonania budżetu.................................................. 183
C. Dochody jednostek samorządu terytorialnego................................................ 183
1. Przykładowe klasyfikacje............................................................................. 183
2. Dochody własne............................................................................................. 184
3. Władztwo podatkowe gmin......................................................................... 189
4. Subwencja ogólna dla jednostek samorządu terytorialnego................... 190
4.1. Zagadnienia ogólne............................................................................ 190
4.2. Subwencjonowanie j.s.t. do 2024 r.................................................... 193
4.3. Subwencja ogólna od 2025 r.............................................................. 195
5. Dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego........................ 199
D. Wydatki jednostek samorządu terytorialnego................................................. 201
1. Zagadnienia ogólne....................................................................................... 201
2. Charakterystyka poszczególnych „grup” wydatków jednostek samorządu terytorialnego........... 204
E. Nadzór i kontrola nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego........................ 211
F. Deficyt budżetowy i dług jednostki samorządu terytorialnego.................... 213
1. Deficyt budżetowy jednostki samorządu terytorialnego........................ 213
2. Dług jednostki samorządu terytorialnego................................................ 217
3. Program naprawczy...................................................................................... 225
Rozdział IV
Zasady gospodarki finansowej w jednostkach sektora finansów publicznych.............................. 229
A. Zasady obowiązujące w zakresie poszczególnych procesów gospodarki finansowej....................... 229
1. Zadania z zakresu gospodarki finansowej w strukturze organizacyjnej jednostki sektora finansów publicznych......................... 229
2. Plany finansowe, finansowe autoryzacje dokonywania wydatków i zaciągania zobowiązań......... 231
3. Rachunkowość jednostek sektora finansów publicznych........................ 236
4. Zarządzanie płynnością w jednostkach sektora finansów publicznych.................. 237
B. Zarządzanie finansowe funduszami unijnymi................................................ 238
1. Dwie „płaszczyzny” problematyki zarządzania finansowego................ 238
2. Relacje między Komisją Europejską a państwem członkowskim.......... 240
3. Relacje między państwem członkowskim a beneficjentem..................... 245
C. Kontrola zarządcza i audyt wewnętrzny........................................................... 247
D. Odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny finansów publicznych........... 252
Rozdział V
Finanse UE oraz unijne polityki i fundusze............................................................ 257
A. Finanse UE............................................................................................................ 257
1. Postanowienia finansowe............................................................................. 257
2. Zasoby własne................................................................................................ 258
3. Budżet UE, wieloletnie ramy finansowe i strategia UE na rzecz wzrostu.............................. 260
4. Procedura budżetowa w UE......................................................................... 263
B. Polityka spójności i wspólna polityka rolna UE oraz finansujące je fundusze.................................. 266
1. Klasyfikacja NUTS i zróżnicowania w poziomie rozwoju w UE........... 266
2. Polityka spójności i finansujące ją fundusze............................................. 270
3. Wspólna polityka rolna i finansujące ją fundusze.................................... 272
4. Zasada koncentracji i cele polityk............................................................... 273
5. Zasada dodatkowości.................................................................................... 276
6. Zasada programowania................................................................................ 277
7. System instytucjonalny................................................................................. 278
8. Ujęcie środków z funduszy unijnych w polskim systemie finansów publicznych.......................... 279
8.1. Środki europejskie.............................................................................. 279
8.2. Budżet środków europejskiej i płatności z BGK............................ 281
8.3. Zwrot środków oraz wykluczenie z prawa ich otrzymania.......... 283
Część druga
PRAWO PODATKOWE
Rozdział I
Pojęcie i źródła prawa podatkowego......................................................................... 287
Rozdział II
Stanowienie prawa podatkowego.............................................................................. 291
Rozdział III
Wykładnia prawa podatkowego................................................................................ 299
Rozdział IV
Normatywne elementy konstrukcji podatków....................................................... 307
Rozdział V
Sankcje podatkowe i unikanie opodatkowania...................................................... 315
A. Sankcje podatkowe w systemie prawa............................................................... 315
B. Pojęcie sankcji podatkowych.............................................................................. 318
C. Konstrukcja sankcji podatkowych..................................................................... 322
D. Unikanie opodatkowania.................................................................................... 325
Rozdział VI
System podatkowy i klasyfikacja rodzajowa podatków........................................ 329
A. System podatkowy a system prawa podatkowego........................................... 329
B. Zarys rozwoju polskiego systemu podatkowego.............................................. 331
1. Podatki przychodowe i majątkowe............................................................. 333
2. Podatki dochodowe....................................................................................... 337
3. Podatki od przeniesienia praw majątkowych (podatki transferowe).... 340
4. Podatki od obrotu profesjonalnego (podatki konsumpcyjne)................ 343
5. Podatki sektorowe......................................................................................... 347
C. Klasyfikacja rodzajowa podatków..................................................................... 349
Część trzecia
MATERIALNE PRAWO PODATKOWE – CZĘŚĆ OGÓLNA
Rozdział I
Zakres regulacji ogólnego prawa podatkowego..................................................... 355
Rozdział II
Podstawowe podmioty stosunków prawnopodatkowych i ich odpowiedzialność.................... 359
A. Wierzyciel podatkowy i organy podatkowe..................................................... 359
B. Dłużnicy podatkowi i ich odpowiedzialność................................................... 361
Rozdział III
Stosunek zobowiązania podatkowego...................................................................... 365
A. Konstrukcja prawna............................................................................................. 365
B. Obowiązek podatkowy a zobowiązanie podatkowe....................................... 368
C. Powstawanie zobowiązań podatkowych........................................................... 369
D. Termin płatności, zaległość podatkowa i opłata prolongacyjna.................... 372
E. Wygasanie zobowiązań podatkowych oraz ulgi w spłacie zobowiązań podatkowych................ 374
1. Efektywne sposoby wygasania zobowiązań podatkowych..................... 374
2. Nieefektywne sposoby wygasania zobowiązań podatkowych............... 380
Rozdział IV
Nadpłata i zwrot podatku........................................................................................... 387
A. Instytucja nadpłaty podatku............................................................................... 387
B. Zobowiązanie z tytułu nadpłaty podatku........................................................ 389
C. Instytucja zwrotu podatku.................................................................................. 391
Rozdział V
Sukcesja podatkowa..................................................................................................... 393
Rozdział VI
Odpowiedzialność podatkowa osób trzecich.......................................................... 397
Rozdział VII
Zabezpieczanie zobowiązań podatkowych............................................................. 405
Rozdział VIII
Ogólna klauzula przeciwdziałająca unikaniu opodatkowania........................... 409
Rozdział IX
Urzędowe interpretacje przepisów prawa podatkowego i pokrewne instytucje prawne....... 413
A. Urzędowe interpretacje przepisów prawa podatkowego................................ 413
B. Opinie w sprawie opodatkowania wyrównawczego....................................... 416
C. Opinie zabezpieczające i opinie w sprawie operacji transgranicznych........ 417
D. Porozumienie inwestycyjne................................................................................ 419
Rozdział X
Umowa o współdziałanie i porozumienia podatkowe.......................................... 421
Rozdział XI
Informacje podatkowe i informacje o schematach podatkowych...................... 423
Część czwarta
MATERIALNE PRAWO PODATKOWE – CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA
Rozdział I
Podatki obrotowe – „czynnościowe”........................................................................ 429
A. Istota podatków obrotowych.............................................................................. 429
1. Charakterystyka podatków obrotowych – istota konstrukcji................ 429
2. Charakterystyka podatków obrotowych – społeczna doniosłość.......... 430
3. Charakterystyka podatków obrotowych – ekonomiczna regresja......... 430
4. Czynności podlegające opodatkowaniu – sektory działalności............. 431
5. Czynności podlegające opodatkowaniu – katalogi.................................. 431
6. Czynności podlegające opodatkowaniu – sposób zdefiniowania.......... 432
7. Strona podmiotowa podatków obrotowych – podatnicy........................ 434
8. Strona podmiotowa podatków obrotowych – inne podmioty podatkowe......................... 434
9. Formy podatków obrotowych – akcyzy i monopole................................ 435
10. Formy podatków obrotowych – podatek od czynności cywilnoprawnych i opłaty stemplowe............................ 436
11. Formy podatków obrotowych – powszechny podatek obrotowy........... 436
12. Formy podatków obrotowych – pozostałe................................................ 437
13. Harmonizacja i stan prawa w zakresie podatków obrotowych.............. 438
B. Podatek od towarów i usług (VAT).................................................................... 438
1. Zasady ogólne podatku od towarów i usług (VAT).................................. 438
2. Zakres opodatkowania................................................................................. 440
2.1. Przedmiot opodatkowania................................................................ 440
2.2. Podmiot podatkowy........................................................................... 445
2.3. Miejsce dokonania czynności podlegającej opodatkowaniu........ 450
2.4. Aspekt temporalny............................................................................. 451
3. Wymiar i zapłata zobowiązania podatkowego......................................... 452
3.1. Podatek należny.................................................................................. 452
3.2. Podatek naliczony............................................................................... 455
3.3. Podatek z art. 108 u.p.t.u.................................................................... 459
4. Obowiązki instrumentalne.......................................................................... 460
4.1. Fakturowanie i rejestrowanie z wykorzystaniem kas rejestrujących......................... 460
4.2. Ewidencje i deklaracje podatkowe................................................... 461
4.3. Mechanizm podzielonej płatności................................................... 462
4.4. Rejestracja i tzw. biała lista................................................................ 462
C. Podatek akcyzowy................................................................................................ 463
1. Ogólna charakterystyka............................................................................... 463
2. Istotne pojęcia w zakresie podatku akcyzowego...................................... 467
3. Podmioty podatku........................................................................................ 471
4. Zdarzenia podlegające opodatkowaniu..................................................... 471
5. Podstawy opodatkowania i stawki podatkowe......................................... 474
6. Obowiązek i zobowiązanie podatkowe, płatność podatku i zwolnienia podatkowe................... 475
7. Akcyza od wybranych produktów.............................................................. 478
D. Pozostałe podatki obrotowe................................................................................ 483
1. Podatek od czynności cywilnoprawnych................................................... 483
1.1. Przedmiot opodatkowania – zakres opodatkowania.................... 483
1.2. Przedmiot opodatkowania – kwalifikacja czynności cywilnoprawnej............................. 483
1.3. Przedmiot opodatkowania – aspekt terytorialny.......................... 484
1.4. Przedmiot opodatkowania – czynności prawne pozorne, symulowane i sztuczne........................ 484
1.5. Przedmiot opodatkowania – nieosiągnięcie skutku prawnego lub gospodarczego...................... 485
1.6. Podmiot podatku od czynności cywilnoprawnych....................... 486
1.7. Powstanie i odnowienie obowiązku podatkowego........................ 486
1.8. Pobór podatku przez płatnika.......................................................... 487
1.9. Taryfa.................................................................................................... 487
2. Podatek od gier hazardowych...................................................................... 495
2.1. Założenia konstrukcji........................................................................ 495
2.2. Przedmiot opodatkowania................................................................ 495
2.3. Zasady wymiaru................................................................................. 496
3. Podatek od sprzedaży detalicznej............................................................... 496
3.1. Charakter opodatkowania................................................................. 496
3.2. Sprzedaż detaliczna............................................................................ 497
3.3. Zasady wymiaru................................................................................. 497
4. Podatek od wydobycia niektórych kopalin............................................... 498
4.1. Obowiązek podatkowy...................................................................... 498
4.2. Zasady wymiaru................................................................................. 498
Rozdział II
Podatki dochodowe...................................................................................................... 501
A. Ogólna charakterystyka podatków dochodowych.......................................... 501
B. Charakter osobisty podatku dochodowego od osób fizycznych................... 508
C. Opodatkowanie dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej oraz rachunkowość i ewidencje podatkowe..................................................... 512
1. Pojęcie pozarolniczej działalności gospodarczej i formy jej opodatkowania......................... 512
2. Ustalanie dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej........... 514
3. Ewidencje podatkowe i rachunkowość....................................................... 517
4. Opodatkowanie dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej......................................... 520
D. Opodatkowanie dochodów kapitałowych........................................................ 521
1. Przyczyny wyodrębnienia dochodów kapitałowych................................ 521
2. Kapitały pieniężne w podatku dochodowym od osób fizycznych i zasady ich opodatkowania...... 523
3. Zyski kapitałowe w podatku dochodowym od osób prawnych oraz sposób ich opodatkowania............................. 526
E. Opodatkowanie dochodów z pracy zarobkowej.............................................. 528
1. Uwagi wstępne............................................................................................... 528
2. Dochody ze stosunku pracy oraz stosunków pokrewnych..................... 529
3. Dochody z działalności wykonywanej osobiście...................................... 531
4. Dochody z praw majątkowych.................................................................... 533
5. Opodatkowanie dochodów z zatrudnienia a z samozatrudnienia........ 534
6. Przychody zwolnione z opodatkowania w ramach tzw. ulg................... 535
F. Opodatkowanie innych dochodów.................................................................... 536
G. Międzynarodowe prawo podatkowe.................................................................. 541
1. Międzynarodowe podwójne opodatkowanie............................................ 541
2. Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania dochodu.................... 543
3. Charakterystyka podstawowych pojęć i struktury MK OECD............. 544
4. Projekt BEPS i Konwencja MLI................................................................... 550
Rozdział III
Podatki majątkowe....................................................................................................... 553
A. Istota podatków majątkowych............................................................................ 553
B. Opodatkowanie nieruchomości. Podatki rolny, leśny i od nieruchomości.............................. 555
1. Ogólne zasady opodatkowania nieruchomości........................................ 555
2. Podatek katastralny....................................................................................... 558
3. Rozgraniczenie podatków rolnego, leśnego i od nieruchomości........... 561
4. Konstrukcja podatków rolnego, leśnego i od nieruchomości................. 562
5. Opodatkowanie budowli podatkiem od nieruchomości......................... 564
C. Opodatkowanie majątku ruchomego i innych aktywów............................... 565
1. Charakterystyka ogólna............................................................................... 565
2. Podatek od niektórych instytucji finansowych......................................... 566
3. Podatek od środków transportowych......................................................... 569
4. Wybrane opłaty miejscowe dotyczące majątku ruchomego................... 572
D. Podatek od spadków i darowizn......................................................................... 575
Część piąta
PUBLICZNE PRAWO BANKOWE
Rozdział I
Zakres i źródła prawa bankowego w Polsce i w Unii Europejskiej..................... 585
Rozdział II
Podstawowe podmioty prawa bankowego............................................................... 593
Rozdział III
Tworzenie, funkcjonowanie i likwidacja banku.................................................... 603
A. Proces tworzenia banku...................................................................................... 603
B. Czynności bankowe i monopol bankowy......................................................... 609
C. Normy ostrożnościowe i gospodarka finansowa banku – ogólna charakterystyka........................ 612
D. Plan naprawy, likwidacja i upadłość banku..................................................... 615
Rozdział IV
Narodowy Bank Polski, Europejski Bank Centralny i Europejski System Banków Centralnych.................................................................................................... 621
Rozdział V
Nadzór bankowy........................................................................................................... 635
Rozdział VI
System ochrony depozytów i interesów klientów banku...................................... 649
Bibliografia.................................................................................................................... 665
Skorowidz....................................................................................................................... 669
O Autorach..................................................................................................................... 689