Prawo bankowe

Banki stanowią jeden z najistotniejszych elementów prawidłowo rozwijającej się gospodarki. Prawne podstawy funkcjonowania systemu bankowego tworzą obszerny i bardzo złożony zbiór aktów prawnych o różnej randze. Znajomość tych zagadnień coraz częściej stanowi standard wymagań stawianych absolwentom kierunków studiów takich jak: prawo, administracja, ekonomia, finanse i rachunkowość, zarządzanie, bezpieczeństwo narodowe, informatyka i ekonometria, stosunki międzynarodowe oraz innych.

Dla celów dydaktycznych, jak i z uwagi na znaczenie problematyki w programach studiów, przede wszystkim prawniczych oraz administracyjnych, nastąpiło wyodrębnienie przedmiotu prawo bankowe lub nawet o szerszych granicach przedmiotowych – przedmiotu prawo rynku finansowego, natomiast w programach studiów ekonomicznych często uwzględniany jest przedmiot bankowość. Ze względu na obszerność regulacji prawnej i różnorodność problematyki trudno jest obecnie prawidłowo realizować zagadnienia prawa bankowego lub bankowości wyłącznie w ramach przedmiotu prawo finansowe albo finanse. Potrzeba poznania tych ważnych zagadnień uzasadnia wprowadzanie do programów studiów monograficznych specjalizacyjnych wykładów z prawa bankowego lub prawa rynku finansowego albo bankowości.

Współcześnie prawo bankowe jest bardzo dynamicznie rozwijającą się dziedziną prawa i jednocześnie ważnym elementem składowym prawa rynku finansowego. Różne zjawiska, w tym o charakterze kryzysowym, mają wpływ na postawę ustawodawcy, który dążąc do minimalizowania ryzyk związanych z funkcjonowaniem banków i rynku bankowego, a także jego otoczenia w postaci innych sektorów rynku finansowego (ubezpieczeniowego, kapitałowego) podejmuje próby coraz głębszej ingerencji prawnej w mechanizm rynkowy. To szczególne zaufanie do omnipotencji prawa prowadzi do ilościowego wzrostu różnych regulacji prawnych odnoszących się do poszczególnych obszarów działalności bankowej lub parabankowej. Postawę taką trudno zaakceptować, niemniej jednak ma ona określone konsekwencje w praktyce, zarówno dla podmiotów instytucjonalnych (banków, przedsiębiorstw pomocniczych usług bankowych, parabanków, pośredników w wykonywaniu usług bankowych), jak i dla ich kontrahentów. Wiedza o prawnych mechanizmach funkcjonowania banków i ich otoczenia instytucjonalnego staje się coraz bardziej niezbędna do zrozumienia skomplikowanych zjawisk i zdarzeń składających się na działalność bankową.

Niniejszy podręcznik, w zamierzeniu autora, jest próbą prezentacji wielowątkowej problematyki polskiego prawa bankowego i założeń systemu bankowego funkcjonującego w Polsce. Jest to wydanie V. W stosunku do wydania IV z 2011 r. zostało zaktualizowane i poszerzone o zagadnienia wynikające ze zmian legislacyjnych oraz o najnowszy dorobek judykatury i doktryny. W szczególności  uwzględniono  nowe  rozwiązania w zakresie funkcjonowania Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, istotne zmiany w działalności sektora bankowości spółdzielczej oraz wprowadzenie w Polsce prawnych podstaw wykonywania nadzoru makroostrożnościowego. Przyjęto możliwie szeroki zakres omawiania poszczególnych zagadnień, wychodząc poza ramy podstawowych aktów prawnych polskiego prawa bankowego. W związku z tym przedstawiono nie tylko uregulowania zamieszczone w ustawie – Prawo bankowe oraz ustawie o Narodowym Banku Polskim, ale również regulacje dotyczące funkcjonowania spółdzielczości bankowej, banków hipotecznych, Bankowego Funduszu Gwarancyjnego, kredytu konsumenckiego, Banku Gospodarstwa Krajowego, nadzoru finansowego, a także innych problemów związanych z funkcjonowaniem systemu bankowego, np. dotyczących rekapitalizacji niektórych instytucji finansowych, udzielania wsparcia przez Skarb Państwa niektórym instytucjom finansowym, wykonywania usług płatniczych czy systemu pieniężnego. Banki wchodzą w różne relacje z podmiotami instytucjonalnymi (sektora publicznego i sektora prywatnego) oraz z konsumentami. Wymaga to przedstawienia tej problematyki w możliwie szerokim ujęciu.

W podręczniku zaprezentowano również wybrane zagadnienia odnoszące się do podmiotów instytucjonalnych innych niż banki, ale realizujących niektóre czynności bankowe, np. uregulowane w ustawie z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych.

Zamiarem autora było ukazanie szerokiego obszaru regulacji prawnych systemu bankowego, wzajemnych relacji między poszczególnymi aktami prawnymi, stopniowego poszerzania tradycyjnej oferty banków na rynku, a także procesu tworzenia różnych instytucji prawnych wpływających na bardziej bezpieczne funkcjonowanie banków, w tym również przy ewentualnym angażowaniu publicznych zasobów finansowych w procesy restrukturyzacji banków zagrożonych niewypłacalnością.

Podręcznik stanowi systematyczny wykład obowiązującego polskiego prawa bankowego, z uwzględnieniem dorobku orzecznictwa oraz doktryny i wpływu standardów prawa unijnego na ewolucję i rozwój różnych instytucji prawa bankowego w Polsce. Zaprezentowano zarówno zagadnienia publicznego, jak i prywatnego prawa bankowego, podkreślając w ten sposób nie tylko złożony charakter tej problematyki, ale również relacje zachodzące między poszczególnymi uregulowaniami. Po każdym rozdziale zamieszczono także zalecaną literaturę uzupełniającą, istotnie przybliżającą specyfikę różnych zagadnień, których szczegółowe omówienie nie byłoby możliwe ze względu na ograniczone ramy książki.

Praca ta jest adresowana przede wszystkim do studentów studiów prawniczych, administracyjnych, ekonomicznych i zarządzania. Może być również wykorzystywana przez studentów innych kierunków studiów oraz słuchaczy studiów podyplomowych, których programy uwzględniają zagadnienia z zakresu bankowości i prawa bankowego, a także przez każdego, kto z osobistych lub zawodowych względów jest zainteresowany coraz ważniejszą problematyką funkcjonowania banków i rynku bankowego.

Zdając sobie sprawę z tego, że nie ma doskonałych i pozbawionych wad podręczników, autor będzie wdzięczny za ewentualne spostrzeżenia, uwagi i propozycje, które z pewnością zostaną wykorzystane w kolejnych lub podobnych opracowaniach z zakresu prawa bankowego i bankowości.

Prof. dr hab. Zbigniew Ofiarski

Profesor zwyczajny Uniwersytetu Szczecińskiego