Wykaz skrótów
str. 27

Wprowadzenie
str. 37

Rozdział I
Swoboda przepływu osób. Ewolucja rozwiązań prawnych
str. 53

I. Podstawy prawne swobody przepływu osób
str. 53

Wprowadzenie
str. 53

1. Źródła prawa Unii Europejskiej
str. 55

1.1. Kompetencje prawodawcze Unii Europejskiej
str. 55

2. Rozwiązania prawne dotyczące swobody przepływu osób
str. 67

2.1. Podstawy traktatowe
str. 67

2.2. Podstawy w aktach prawa pochodnego (wtórnego)
str. 70

II. Zakres podmiotowy swobody przepływu osób
str. 72

1. Obywatel Unii Europejskiej i jego uprawnienia
str. 72

2. Pracownicy migrujący
str. 79

2.1. Równe traktowanie pracowników
str. 79

2.2. Pojęcie pracownika w prawie wspólnotowym
str. 82

3. Osoby korzystające ze swobody prowadzenia działalności gospodarczej
str. 86

4. Emeryci lub renciści
str. 87

5. Studenci
str. 88

6. Członkowie rodziny obywatela Unii Europejskiej
str. 90

7. Dzieci i ich opiekunowie prawni
str. 92

8. Sytuacja prawna obywateli państw trzecich
str. 93

8.1. Regulacje dotyczące obywateli państw trzecich
str. 93

8.2. Status obywateli państw trzecich
str. 97

III. Zakres przedmiotowy swobody przepływu osób
str. 103

1. Prawo wyjazdu
str. 104

2. Prawo wjazdu
str. 104

3. Prawo do równego traktowania w zakresie zatrudnienia
str. 105

3.1. Zakaz dyskryminacji bezpośredniej
str. 106

3.2. Zakaz dyskryminacji pośredniej
str. 106

4. Prawo pobytu a uprawnienia socjalne
str. 108

4.1. Prawo pobytu na okres do 3 miesięcy
str. 109

4.2. Prawo pobytu powyżej 3 miesięcy
str. 109

5. Prawo dostępu do korzyści socjalnych
str. 122

5.1. Zakaz dyskryminacji w dostępie do przywilejów (korzyści) socjalnych i podatkowych
str. 122

6. Prawo pozostania w państwie przyjmującym po zakończeniu zatrudnienia
str. 125

7. Wyłączenia i ograniczenia w zakresie swobody przepływu osób
str. 126

7.1. Wyłączenia z zakresu swobody przepływu pracowników
str. 126

7.2. Ograniczenia w stosowaniu swobody przepływu pracowników
str. 127

Podsumowanie
str. 129

Orzecznictwo ETS
str. 131

Rozdział II
Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego jako instrument prawny swobody przemieszczania się obywateli Unii Europejskiej
str. 135

I. Uwarunkowania prawne rozwoju regulacji Unii Europejskiej ułatwiających swobodę przemieszczania się
str. 135

Wprowadzenie
str. 135

1. Podstawy prawne koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
str. 138

1.1. Prawo traktatowe
str. 138

1.2. Prawo pochodne
str. 140

2. Ewolucja regulacji prawnych dotyczących koordynacji
str. 142

2.1. Uwarunkowania ogólne zmian
str. 142

2.2. Regulacje Unii Europejskiej a zmiany w systemach zabezpieczenia społecznego
str. 144

2.3. Obywatelstwo Unii Europejskiej a uprawnienia społeczne
str. 153

2.4. Przepisy o koordynacji a inne regulacje wspólnotowe
str. 156

II. Nowe regulacje dotyczące koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego obowiązujące od dnia 1 maja 2010 r.
str. 160

1. Preambuła rozporządzenia nr 883/2004 - istota i znaczenie przepisów o koordynacji
str. 160

1.1. Koordynacja jako instrument realizacji prawa do swobodnego przepływu osób
str. 162

1.2. Koordynacja a harmonizacja
str. 162

1.3. Zasada równego traktowania
str. 163

1.4. Zakres podmiotowy odniesiony do obywateli Unii Europejskiej
str. 163

1.5. Zasada równego traktowania świadczeń, dochodu i okoliczności (zdarzeń)
str. 163

1.6. Zasada zachowania praw nabytych i będących w trakcie nabywania
str. 164

1.7. Zasada stosowania ustawodawstwa jednego państwa
str. 165

2. Świadczenia i zasady ich koordynacji w preambule rozporządzenia nr 883/2004
str. 166

3. Zakres i charakter nowych regulacji dotyczących koordynacji. Część normatywna rozporządzenia nr 883/2004
str. 167

3.1. Zasady koordynacji
str. 168

3.2. Zakres podmiotowy przepisów o koordynacji
str. 175

3.3. Definicje i pojęcia
str. 179

3.4. Zakres przedmiotowy w rozporządzeniach koordynacyjnych
str. 182

III. Wymiar zewnętrzny przepisów Unii Europejskiej o koordynacji zabezpieczenia społecznego
str. 194

1. Rozporządzenia o koordynacji a międzynarodowe konwencje zabezpieczenia społecznego
str. 194

1.1. Wprowadzenie
str. 194

1.2. Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości dotyczące stosowania postanowień konwencji o zabezpieczeniu społecznym
str. 196

1.3. Dwustronne konwencje pomiędzy państwem członkowskim i krajami trzecimi. Orzecznictwo ETS
str. 198

1.4. Zalecenie P1 Komisji Administracyjnej do spraw koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego dotyczące wyroku w sprawie Gottardo
str. 200

1.5. Rozwiązania w rozporządzeniach o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
str. 201

Podsumowanie
str. 207

Orzecznictwo ETS
str. 210

Rozdział III
Obowiązek ubezpieczenia społecznego osób przemieszczających się między państwami Unii Europejskiej. Zasady ustalania ustawodawstwa właściwego
str. 213

Wprowadzenie
str. 213

1. Analiza przepisów rozporządzeń nr 883/2004 i nr 987/2009. Definicje i pojęcia dla określenia mającego zastosowanie prawa
str. 215

2. Określenie ustawodawstwa właściwego. Ogólne zasady
str. 216

3. Specjalne zasady dotyczące oddelegowania
str. 219

3.1. Pracownicy oddelegowani (art. 12 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004)
str. 220

3.2. Oddelegowanie osoby prowadzącej działalność gospodarczą na własny rachunek (art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 883/2004)
str. 225

3.3. Procedury w zakresie delegowania
str. 226

4. Delegowanie pracowników w ramach świadczenia usług
str. 229

4.1. Projekt nowej dyrektywy w sprawie delegowania pracowników
str. 232

5. Wykonywanie pracy w dwóch lub kilku państwach członkowskich
str. 234

5.1. Problemy pojęciowe i definicyjne
str. 234

5.2. Pojęcie "osoba normalnie wykonująca pracę w dwóch lub kilku państwach członkowskich"
str. 239

5.3. Pojęcie "znaczna część pracy"
str. 239

5.4. Działalność na własny rachunek w więcej niż jednym państwie członkowskim
str. 240

5.5. Praca najemna i działalność na własny rachunek
str. 241

6. Wyjątki od uregulowań zawartych w art. 11-15 rozporządzenia nr 883/2004
str. 242

7. Tymczasowe ustawodawstwo
str. 242

8. Regulacje służące skuteczności stosowania tytułu II rozporządzenia nr 883/2004
str. 243

9. Ubezpieczenie dobrowolne lub fakultatywne kontynuowane (art. 14 rozporządzenia nr 883/2004)
str. 245

10. Ustalenia formalne - procedury formalne
str. 245

11. Ocena i wnioski dotyczące stosowania przepisów ustalających ustawodawstwo właściwe
str. 246

Orzecznictwo ETS
str. 250

Rozdział IV
Świadczenia opieki długoterminowej. Analiza prawna
str. 251

Wprowadzenie
str. 251

1. Rozwój koncepcji opieki długoterminowej
str. 252

1.1. Long-Term Care w ramach dotychczasowych przepisów rozporządzenia nr 1408/71 dotyczącego koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego
str. 253

1.2. LTC w kontekście zakresu regulacji z zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej. Nowe ryzyko i nowe świadczenia
str. 254

1.3. Rozwój opieki długoterminowej w ramach krajowych systemów zabezpieczenia społecznego
str. 257

1.4. Analiza porównawcza LTC w krajach Unii Europejskiej
str. 260

1.5. Zagadnienia opieki długoterminowej w orzecznictwie ETS
str. 265

1.6. Problemy definicyjne opieki długoterminowej
str. 268

2. Świadczenia z opieki długoterminowej a inne uprawnienia w przepisach UE
str. 273

3. Ustalenia do badań na przyszłość
str. 276

4. Kierunki zmian obowiązujących przepisów
str. 278

4.1. Odrębne regulacje LTC
str. 278

4.2. Definicje LTC, klasyfikacja świadczeń
str. 279

Orzecznictwo ETS
str. 280

Rozdział V
Zdrowotne świadczenia rzeczowe w regulacjach Unii Europejskiej
str. 283

Wprowadzenie
str. 283

I. Zdrowotne świadczenia rzeczowe w obecnych przepisach koordynacyjnych
str. 286

1. Podstawy prawne
str. 286

2. Podstawowe pojęcia i definicje w celu stosowania przepisów o korzystaniu ze świadczeń zdrowotnych
str. 287

3. Prawo do świadczeń w razie przeniesienia miejsca zamieszkania do innego państwa członkowskiego
str. 291

4. Prawo do świadczeń w okresie tymczasowego przebywania w innym państwie członkowskim (w tym w okresie wypoczynku)
str. 292

5. Prawo do świadczeń zdrowotnych w okresie nauki w innym państwie członkowskim
str. 295

6. Prawo do świadczeń rzeczowych zdrowotnych w zakresie leczenia planowanego
str. 296

7. Prawo do świadczeń rzeczowych z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
str. 299

8. Opieka zdrowotna przysługująca emerytom i rencistom
str. 300

9. Przepisy wspólne rozporządzenia nr 883/2004
str. 302

9.1. Artykuł 31 (przepisy ogólne)
str. 302

9.2. Artykuł 32. Pierwszeństwo prawa do świadczeń rzeczowych - zasada szczególna dotycząca prawa członków rodziny do świadczeń w państwie członkowskim zamieszkania
str. 303

9.3. Artykuł 33. Świadczenia rzeczowe o znacznej wartości
str. 304

9.4. Artykuł 34. Zbieg świadczeń z tytułu długookresowej opieki
str. 304

10. Zasady zwrotu kosztów świadczeń rzeczowych
str. 305

11. Ustalenia końcowe. Wnioski
str. 306

II. Dyrektywa 2011/24/UE w sprawie stosowania praw pacjentów w transgranicznej opiece zdrowotnej
str. 307

Wprowadzenie
str. 307

1. Preambuła dyrektywy 2011/24/UE - analiza zasad
str. 308

1.1. Przedmiot i zakres stosowania
str. 308

1.2. Związek z innymi przepisami unijnymi
str. 313

1.3. Obowiązki państw członkowskich w odniesieniu do transgranicznej opieki zdrowotnej
str. 314

1.4. Zwrot kosztów transgranicznej opieki zdrowotnej
str. 316

1.5. Opieka zdrowotna, która może wymagać uprzedniej zgody
str. 318

1.6. Procedury administracyjne odnoszące się do transgranicznej opieki zdrowotnej
str. 321

1.7. Informowanie, krajowe punkty kontaktowe
str. 322

1.8. Współpraca między różnymi podmiotami
str. 324

2. Nowe regulacje dotyczące praw pacjentów w transgranicznej opiece zdrowotnej zawarte w dyrektywie 2011/24/UE
str. 325

3. Wnioski
str. 339

III. Związki i zależności między rozporządzeniami nr 883/2004 oraz nr 987/2009 a dyrektywą 2011/24/EU
str. 340

1. Relacje prawne między rozporządzeniami nr 833/2004 oraz nr 987/2009 a dyrektywą 2011/24/UE
str. 341

1.1. Charakter prawny analizowanych aktów
str. 341

1.2. Zakres podmiotowy stosowania rozporządzeń i dyrektywy
str. 343

1.3. Zakres stosowania rozporządzeń i dyrektywy
str. 344

2. Rozwiązania prawne dotyczące planowanej opieki zdrowotnej
str. 346

2.1. Zasady udzielania zgody, pozwolenia
str. 346

2.2. Odmowa zgody na planowaną opiekę zdrowotną
str. 349

2.3. Zasady zwrotu kosztów planowanego leczenia
str. 350

3. Rozwiązania prawne dotyczące nieplanowanej opieki zdrowotnej
str. 351

4. Prawo do świadczeń zdrowotnych w razie zamieszkania poza granicami właściwego państwa członkowskiego
str. 354

4.1. Zasady dostępu do świadczeń rzeczowych w państwie członkowskim zamieszkania
str. 355

4.2. Procedura mająca zastosowanie w przypadku leczenia w trzecim państwie członkowskim
str. 355

4.3. Dostęp do świadczeń w państwie członkowskim właściwym niebędącym państwem uprawnionym do wydania zgody, zezwolenia
str. 357

4.4. Procedury stosowane w przypadku osób ubiegających się o zwrot kosztów na podstawie ustalonych zryczałtowanych kwot
str. 358

5. Obowiązki informowania o przysługujących prawach i gwarancje proceduralne
str. 359

Wnioski
str. 361

Orzecznictwo ETS
str. 362

Rozdział VI
Prawo do świadczeń pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa
str. 363

Wprowadzenie
str. 363

1. Podstawowe regulacje
str. 363

2. Zakres przedmiotowy
str. 364

3. Zasady koordynacji świadczeń pieniężnych w razie choroby i macierzyństwa
str. 367

4. Zasady wypłaty pieniężnych świadczeń w razie choroby i macierzyństwa
str. 368

5. Tryb ubiegania się o świadczenia pieniężne w państwie zamieszkania (pobytu)
str. 369

5.1. Zasady ogólne
str. 369

5.2. Zasady przeprowadzania badań lekarskich
str. 370

5.3. Uprawnienia do świadczeń pieniężnych z tytułu opieki długoterminowej
str. 370

5.4. Zasiłek pogrzebowy. Zasady ustalania uprawnień
str. 371

Podsumowanie. Wnioski
str. 371

Orzecznictwo ETS
str. 372

Rozdział VII
Prawo do emerytury i renty osób przemieszczających się
str. 373

Wprowadzenie
str. 373

1. Definicje, pojęcia prawne
str. 374

2. Zasady koordynacji emerytur, rent i świadczeń przedemerytalnych korzystających z prawa do swobodnego przemieszczania się w państwach Unii Europejskiej
str. 375

3. Zakres podmiotowy osób objętych koordynacją w zakresie emerytur i rent
str. 385

3.1. Sytuacja prawna obywateli Unii Europejskiej
str. 385

3.2. Sytuacja prawna obywateli państw trzecich
str. 386

4. Zakres przedmiotowy rozporządzenia nr 883/2004 dotyczący emerytur i rent
str. 387

5. Prawo do emerytur i rent z tytułu niezdolności do pracy z ogólnego stanu zdrowia oraz rent rodzinnych po osobach uprawnionych do tych świadczeń
str. 389

5.1. Ustalanie prawa do świadczeń emerytalno-rentowych
str. 389

5.2. Ustalanie wysokości emerytur i rent (art. 52 rozporządzenia nr 883/2004)
str. 398

5.3. Okresy krótsze niż rok (art. 57 rozporządzenia nr 883/2004)
str. 402

5.4. Zasady ustalania dopłaty do minimalnego świadczenia (art. 58 rozporządzenia nr 883/2004)
str. 403

6. Zasady przeciwdziałania kumulacji, zbieg świadczeń tego samego rodzaju, zbieg świadczeń różnego rodzaju (art. 53-55 rozporządzenia nr 883/2004)
str. 405

7. Koordynacja świadczeń z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
str. 406

8. Koordynacja zasiłków pogrzebowych z tytułu śmierci emeryta lub rencisty albo członka rodziny emeryta lub rencisty
str. 407

9. Koordynacja świadczeń przedemerytalnych
str. 408

10. Specjalne nieskładkowe świadczenia pieniężne
str. 409

11. Przeliczanie emerytur i rent przed wejściem w życie rozporządzenia nr 883/2004 - realizacja art. 87 ust. 4 i 5 rozporządzenia nr 883/2004
str. 410

12. Ustalanie uprawnień do świadczeń emerytalnych i rentowych, w przypadku których postępowanie nie zostało zakończone do dnia wejścia w życie rozporządzenia nr 883/2004 - realizacja art. 94 rozporządzenia nr 987/2009
str. 410

Ustalenia końcowe. Wnioski
str. 411

Orzecznictwo ETS
str. 412

Rozdział VIII
Prawo do świadczeń w razie bezrobocia
str. 415

Wprowadzenie
str. 415

1. Podstawowe regulacje
str. 418

2. Nabycie i zachowanie prawa do świadczeń w razie bezrobocia
str. 419

3. Obliczanie wysokości świadczeń
str. 422

4. Zachowanie prawa do zasiłku w razie wyjazdu

do innego państwa członkowskiego
str. 423

4.1. Bezrobotni udający się do innego państwa członkowskiego (art. 64 rozporządzenia nr 883/2004)
str. 423

4.2. Ocena stosowania art. 64 rozporządzenia nr 883/2004 oraz innych z nim związanych przepisów
str. 426

5. Uprawnienia pracowników przygranicznych i innych transgranicznych bezrobotnych
str. 427

5.1. Zasady dla pracowników pracujących w innym państwie (cross-border workers)
str. 427

5.2. Bezrobotni, którzy zamieszkiwali w państwie członkowskim innym niż państwo właściwe
str. 429

5.3. Artykuł 65a rozporządzenia nr 883/2004
str. 431

6. Wypłacanie zasiłków
str. 433

Podsumowanie
str. 435

Orzecznictwo ETS
str. 437

Rozdział IX
Prawo do świadczeń rodzinnych
str. 439

Wprowadzenie
str. 439

1. Podstawowe regulacje
str. 445

2. Podstawowe definicje. Zakres pojęcia "świadczenia rodzinne"
str. 446

3. Prawo do świadczeń rodzinnych
str. 448

3.1. Członkowie rodziny danej osoby mieszkające w państwie, w którym jest ona ubezpieczona
str. 448

3.2. Członkowie rodziny mieszkający w innym państwie członkowskim
str. 449

3.3. Zasady pierwszeństwa w przypadku zbiegu praw do świadczeń
str. 449

3.4. Świadczenia rodzinne dla osób bezrobotnych
str. 452

3.5. Świadczenia rodzinne dla emerytów i rencistów
str. 452

4. Procedura dotycząca stosowania art. 67 i 68 rozporządzenia nr 883/2004
str. 452

Wnioski
str. 456

Orzecznictwo ETS
str. 457

Zakończenie
str. 459

Literatura
str. 469

Akty prawne
str. 481

Summary
str. 491