Przegląd Podatkowy - Nr 9/2025 [413]

"Przegląd Podatkowy" nr 9/2025

Drodzy Czytelniczki i Czytelnicy, mogłoby się wydawać, że instytucja wznowienia postępowania podatkowego, wzorowana w znacznej części na przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego, w praktyce została już rozpoznana w wystarczający sposób tak w orzecznictwie, jak i w literaturze przedmiotu – i stosowanie tych regulacji nie powinno nastręczać większych problemów. Niemniej jednak doświadczenia praktyczne ostatnich lat pokazują, że nadal ujawniają się kwestie wywołujące wątpliwości, szczególnie w zakresie przesłanek pozwalających na uruchomienie tej procedury. Wśród nich szczególnie interpretacja przepisu art. 240 § 1 pkt 5 o.p. rodzi pewne wątpliwości, szczególnie co do tego, czy na podstawie wskazanego przepisu w sprawie zakończonej decyzją ostateczną za przesłankę wznowienia postępowania na wniosek strony mogą być uznane nowe okoliczności lub nowe dowody nieznane organowi, który wydał decyzję, które były znane stronie w trakcie prowadzonego postępowania podatkowego, ale strona ich nie powołała. Wypada dodać, że nie jest to dylemat nowy, albowiem w judykaturze była dostrzegalna polaryzacja poglądów w tym zakresie już od kilku lat, choć w ostatnim czasie ujawnia się ona ze szczególną ostrością, a istniejące w tym obszarze wątpliwości skutkowały skierowaniem przez Prezesa NSA wniosku o przedstawienie do rozstrzygnięcia NSA zagadnienia prawnego dotyczącego stosowania powołanego przepisu. Czy nowe fakty i dowody mogły być znane stronie i mogła ona ich nie przedstawić w postępowaniu zwykłym, mimo że dysponowała nimi? Czy strona jest uprawniona do ich przedstawienia w postępowaniu wznowieniowym, gdy wreszcie posiadła (wcześniej jej nieznaną) informację o prowadzonym wobec niej postępowaniu podatkowym? Już w październiku br. zapadnie uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego w tym zakresie. Artykuł pt. Nowe okoliczności faktyczne lub dowody (nie)znane organowi jako podstawa do wznowienia postępowania podatkowego stanowi próbę odpowiedzi na to pytanie dokonaną przez pryzmat wielu metod wykładni prawa.

Przełomowy wyrok Trybunału Sprawiedliwości z 27.02.2025 r., C-277/24, Adjak, może istotnie wpłynąć na praktykę postępowań dotyczących solidarnej odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania podatkowe spółek kapitałowych oraz powinien przynieść skutek w postaci nowelizacji obowiązujących w tym zakresie polskich przepisów. W numerze wrześniowym publikujemy „Przeglądu Podatkowego” dwa artykuły dotyczące tego zagadnienia.

Przedmiotem artykułu pt. Wpływ decyzji wymiarowej na postępowanie w przedmiocie orzeczenia o odpowiedzialności osoby trzeciej. Rozważania wokół wyroku TS z 27.02.2025 r., C-277/24, Adjak, jest określenie wzajemnych zależności, które zachodzą między postępowaniem wymiarowym i kończącą je decyzją a postępowaniem w przedmiocie orzeczenia o odpowiedzialności osoby trzeciej. Decyzja wymiarowa może bowiem, lecz nie musi, wiązać organ podatkowy w postępowaniu w przedmiocie orzeczenia o odpowiedzialności osoby trzeciej. Każdy z tych wariantów jest możliwy i zależy od szerszego kontekstu systemowego danego porządku prawnego. W zależności od tego, czy tego rodzaju skutek występuje, czy nie, konieczne jest przyjęcie odmiennych rozwiązań zamierzających do zabezpieczenia interesów procesowych osoby trzeciej, o których mowa w wyroku TS, C-277/24, Adjak. Na tym tle rodzi się pytanie o potrzebę i zakres ewentualnych zmian aktualnie obowiązującego ustawodawstwa.

Z kolei w artykule pt. Cicha rewolucja w instytucji odpowiedzialności podatkowej członków zarządu spółek kapitałowych autorzy prezentują stanowisko w dyskusji dotyczącej konstrukcji instytucji odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółek kapitałowych, uregulowanej w Ordynacji podatkowej – w szczególności w kontekście wyroków TS: C-277/24, Adjak oraz z 30.04.2025 r., C-278/24, Genzyński. Rozważania koncentrują się na zagadnieniu uprawnienia członków zarządu do kwestionowania prawidłowości ustaleń dotyczących zobowiązania wynikającego z decyzji wymiarowej wydanej wobec spółki, która stanowi podstawę przypisania odpowiedzialności członkowi zarządu. W szczególności przedmiotem analizy jest pytanie o granice jurydycznej modyfikacji ustawowego modelu odpowiedzialności podatkowej członków zarządu spółek kapitałowych, której wyrazem jest m.in. najnowsze orzecznictwo TS. Autorzy wyrażają przekonanie o potrzebie interwencji prawodawczej, zważywszy na dysfunkcję instytucji odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółek kapitałowych i związaną z tym chwiejność praktyki interpretacyjnej ukształtowanej na tle art. 116 o.p.

Postępowanie mediacyjne jest stosowane w coraz większym zakresie w prawie publicznym, czego przykładem są regulacje Kodeksu postępowania administracyjnego oraz ustawy – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Niewątpliwie postępowanie podatkowe stanowi forum wykorzystania mediacji, przy czym zasadne jest wprowadzenie odrębnej regulacji mediacji na gruncie przepisów Ordynacji podatkowej. Orzecznictwo sądów administracyjnych w sprawach podatkowych prowadzi do wniosku, że dopuszczalne jest dokonywanie ustaleń między podatnikiem a organem podatkowym w wybranych sprawach podatkowych. Przedmiotem artykułu pt. Mediacja w sprawach podatkowych – de lege lata i de lege ferenda jest w pierwszej kolejności przedstawienie normatywnej regulacji mediacji w sprawach podatkowych. Następnie został wskazany zakres spraw podatkowych, który może stanowić przedmiot mediacji. W ostatniej części zaproponowano postulaty de lege ferenda. Praktyka potwierdza niski poziom wykorzystania narzędzi polubownych w tym zakresie, stąd konieczne są zmiany normatywne. Zasadne jest wprowadzenie odrębnej regulacji mediacji w Ordynacji podatkowej, jednakże minimalny poziom inicjatywy legislacyjnej powinien doprowadzić do zmian normatywnych umożliwiających zastosowanie mediacji na etapie postępowania przed organem podatkowym. Trafne są bowiem poglądy nauki prawa wskazujące, że dopuszczalność wykorzystania mediacji na etapie postępowania przed sądem administracyjnym jest spóźniona.

W artykule pt. Próba recepcji podatku kościelnego do polskiego systemu podatkowego omówiono instytucję podatku kościelnego. Posiłkując się genezą tej daniny oraz regulacjami obowiązującymi w Niemczech, zaprezentowano teoretyczny model tego podatku, podkreślając jego skomplikowaną konstrukcję. Korzystając z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, zbadano zgodność systemu podatku kościelnego z prawami i wolnościami konstytucyjnymi, uwzględniając m.in. wolność sumienia i bezstronność światopoglądową państwa wobec Kościołów.

Iwona Strzelec

Redaktor Naczelna "Przeglądu Podatkowego"